Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Upadłość konsumencka powinna być uregulowana w odrębnej ustawie, a jej procedura uproszczona - wskazywano podczas seminarium zorganizowanego na ten temat w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich
• Uwagi i wnioski ze spotkania RPO przesłał Ministrowi Sprawiedliwości w związku z projektowanymi zmianami Prawa upadłościowego
• Główne przyczyny długotrwałości tych postępowań to słabość etatowa i organizacyjna sądów upadłościowych oraz brak centralnego elektronicznego rejestru restrukturyzacji i upadłości - uznają eksperci

W związku z pracami rządu nad nowelizacją Prawa upadłościowego Adam Bodnar przesłał ministrowi Zbigniewowi Ziobrze uwagi do projektu, przygotowane z perspektywy poszanowania praw człowieka i obywatela, będącego dłużnikiem-konsumentem.

14 czerwca 2018 r. RPO zorganizował spotkanie ekspertów - teoretyków i praktyków zajmujących się problematyką prawa upadłościowego.  Wyrażali oni opinie na temat projektowanych zmian.

Uproszczenie procedur, zmiany w sądach, rejestr elektroniczny

Uwagi natury ogólnej sprowadzały się do konieczności uregulowania upadłości konsumenckiej w odrębnej ustawie. Kluczowe znaczenie ma funkcja oddłużeniowa, tzw. „druga szansa” upadłego będącego konsumentem. Tymczasem zawarcie upadłości konsumenckiej w ustawie upadłościowej - ukierunkowanej na prowadzenie likwidacji majątku upadłego i ochronę w jak najwyższym stopniu praw wierzycieli - pozostaje w sprzeczności z ogólnym celem oddłużenia konsumenckiego.

Podkreślano też konieczność wyodrębnienia upadłości konsumenckiej na etapie postępowania sądowego. Sprawy takie stanowią większość w wydziałach upadłościowych sądów rejonowych. Ograniczenie liczby tych wydziałów i oddalenie od miejsca zamieszkania upadłego powoduje oddalenie wymiaru sprawiedliwości od obywateli. Do wniosku o upadłość zmusza ich niewypłacalność – a zatem względy finansowe mogą ograniczać lub uniemożliwiać dojazd do sądu i wgląd w akta. Celowe wydaje się oddzielenie postępowań stricte upadłościowych od upadłości konsumenckiej, np. przez przekazanie ich do wydziałów cywilnych.

Przy okazji tworzenia nowego prawa, rozwagi wymaga też uproszczenie procedury tego rodzaju upadłości. Obowiązująca regulacja jest tak skomplikowana, że nawet profesjonalni pełnomocnicy mają trudności z jej pełnym wykorzystaniem. Tymczasem upadłość konsumencka ma być szybka, skuteczna i zrozumiała dla konsumentów.

Na negatywny odbiór upadłości przez obywateli wpływa głównie czas trwania postępowań. Nowelizacja prawa upadłościowego z 2014 r., liberalizująca przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej, spowodowała znaczny wzrost ich liczby. Nie wzrosła jednak liczba etatów sędziowskich. Konieczne wydaje się zatem wzmocnienie techniczne i organizacyjne sądów.

Inną przyczyną długotrwałości postępowań upadłościowych jest brak centralnego elektronicznego rejestru restrukturyzacji i upadłości. Mimo wielokrotnych zapewnień władz, system nadal nie funkcjonuje.

Eksperci zwracali uwagę na potrzebę - być może obowiązkowego - udziału upadłego konsumenta w programie edukacji finansowej. Służyłoby to wiedzy na temat zarządzania własnymi finansami, by w przyszłości konsument nie popadał w kolejne niemożliwe do spłaty zadłużenia. Obywatele nie wiedzą o możliwości skorzystania z upadłości konsumenckiej; nie wiedzą też, gdzie mogą zwrócić się o bezpłatną pomoc prawną.

Kwestia doręczania przesyłek

Przedmiotem dyskusji była też kwestia doręczania przesyłek pocztowych w trakcie postępowania upadłościowego. Zgodnie z  prawem, o ogłoszeniu upadłości syndyk zawiadamia placówki pocztowe, które następnie doręczają mu adresowane do upadłego przesyłki.  Dziś przepisy nie wskazują terminu, w jakim syndyk ma wydać przesyłki takiej osobie. W efekcie otrzymuje je on nawet po kilku tygodniach, a może to być np. ważne pismo z sądu. Dlatego RPO wnosił wcześniej, aby zapisać w ustawie określony termin wydawania tych przesyłek.

Nowelizacja zobowiązuje syndyka do wskazania placówkom pocztowym nadawców przesyłek adresowanych do upadłego, których nie doręcza się syndykowi. Problemem jest jednak, że dopiero po zapoznaniu się z pismem sądu syndyk będzie mógł podjąć decyzję, że dane postępowanie sądowe nie dotyczy masy upadłości. W tej sytuacji, ewentualnie dopiero drugie pismo sądu mogłoby być uwzględnione w kategoriach przesyłek niedoręczanych syndykowi. Takie rozwiązanie wciąż nie gwarantuje praw upadłego. To wszak przy pierwszym piśmie procesowym upadły musi podjąć ochronę swoich praw. Przysługuje mu np. prawo złożenia sprzeciwu czy zarzutów od nakazu zapłaty, odpowiedzi na pozew - z negatywnymi konsekwencjami w razie upływu terminu.

Wprowadzić upadłość restrukturyzacyjną

Odnosząc się do szczegółów projektu nowelizacji, uczestnicy spotkania pozytywnie odnieśli się do poszerzenia katalogu możliwości przeprowadzenia postępowania upadłościowego dotyczącego konsumentów. Szczególnie zasadne wydaje się wprowadzenie, oprócz upadłości likwidacyjnej, także upadłości restrukturyzacyjnej.

W większości pozytywnie oceniono wprowadzenia możliwości ogłoszenia upadłości konsumenta nawet wtedy, gdy do niewypłacalności doprowadziła jego umyślność czy rażące niedbalstwo.

Wskazywano, że sztywne terminy ograniczają restrukturyzację. Większość młodych ludzi ma dziś zaciągnięte na kilkadziesiąt lat kredyty hipoteczne na zakup mieszkania. Likwidacja majątku dłużnika-konsumenta i sprzedaż zadłużonego mieszkania powoduje negatywne skutki społeczne. Dłużnik zmuszony jest do szukania nowego lokalu, z reguły do wynajęcia. Zasadne wydaje się rozważenie, czy w takiej sytuacji restrukturyzacja nie powinna polegać na umorzeniu określonej części zaciągniętego kredytu mieszkaniowego (np. 20%). Pozostałą część dłużnik spłacałby przez kolejne kilkadziesiąt lat, jak wynikałoby to z pierwotnej umowy. W obecnym kształcie  upadłości konsumenckiej takie rozwiązanie wydaje się niemożliwe do zastosowania.

Poparto wprowadzenie możliwości skorzystania przez upadłego z bezpłatnej pomocy prawnej. Dziś skomplikowana procedura i wymogi formalne wręcz zniechęcają konsumentów do przygotowania i złożenia wniosku o upadłość. Nie należy zapominać, że często w „spiralę zadłużenia” popadają osoby starsze czy wymagające szczególnej opieki państwa.

Generalnie pozytywnie oceniono zmiany zrównujące sytuację oddłużenia osób fizycznych będących przedsiębiorcami z sytuacją osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Może to przyczynić się do wzrostu postępowań upadłościowych osób fizycznych - zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą pod względem profesjonalizmu w zakresie prawa czy finansów z reguły nie różnią się od osób fizycznych nieprowadzących takiej działalności. W takiej sytuacji, pozostawienie przedsiębiorcom wyłącznie możliwości zgłoszenia upadłości likwidacyjnej, wydaje się niesprawiedliwe społecznie. Właśnie ze względu na ogół obywateli, promowany powinien być powrót zadłużonych osób do legalnego obrotu, nawet kosztem faktycznego obciążania jego zobowiązaniami innych obywateli - uznano.

Zwracano też uwagę, że proponowana nowelizacja w niewielkim stopniu uwzględnia konieczność prawnego uregulowania upadłości małżonków. Unormowana powinna być sytuacja równoległego prowadzenia postępowań upadłościowych wobec obojga małżonków. Nowelizacja nie rozwiązuje ponadto problemów z ochroną praw małżonka oraz byłego małżonka upadłego.

V.510.84.2018