Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Proponowane przez  resort sprawiedliwości duże zmiany w Kodeksie karnym cechuje nadmierna represyjność
• Tymczasem potencjalnego sprawcę przestępstwa odstrasza nieuchronność kary, a nie jej surowość
• Zaostrzenie polityki karnej nie znajduje także uzasadnienia w świetle policyjnych danych statystycznych
• Wiele poszczególnych propozycji zmian budzi uzasadnione zastrzeżenia

Uwagi w tej sprawie Rzecznik Praw Obywatelskich przekazuje Marcinowi Warchołowi, sekretarzowi stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości.

Ogólną cechą zmiany Kodeksu karnego jest jej nadmierna represyjność, co nie znajduje uzasadnienia.

Oprócz podwyższenia sankcji za czyny z części szczególnej Kodeksu, istotny zwrot w kierunku zwiększenia represyjności prawa karnego zakładają też zmiany systemowe wprowadzone do części ogólnej, w tym:

• kara pozbawienia wolności ma trwać najkrócej miesiąc a najdłużej 30 lat. Oznacza to rezygnację z kary 25 lat pozbawienia wolności oraz podniesienie górnej granicy kary pozbawienia wolności z 15 do 30 lat. Konsekwencją będzie też podwyższenie maksymalnego wymiaru kary łącznej,
• rozszerzenie stosowania środków karnych, w tym obligatoryjne ich orzeczenie w sytuacjach, w których obecnie jest ono fakultatywne,
• stosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary wobec tzw. małego świadka koronnego tylko na wniosek prokuratora,
• podniesienie dolnej granicy kary wymierzanej w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej, dodanie recydywy specjalnej odnoszącej się do przestępstw przeciwko wolności seksualnej, przedłużenie okresu po zakończeniu okresu próby, w którym można zarządzić wykonanie kary warunkowo zawieszonej,
• wyłączenie możliwości zamiany zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności na karę ograniczenia wolności,
• przedłużenie terminu po zakończeniu okresu próby, po którym następuje zatarcie skazania,
• wyłączenie możliwości uzyskania przez skazanego warunkowego przedterminowego zwolnienia,
• przedłużenie okresu, po którym można udzielić warunkowego przedterminowego zwolnienia osobie skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności,
• przedłużenie okresu, po którym można warunkowo zwolnić osobę skazaną na karę pozbawienia wolności,
• wydłużenie okresu próby dla warunkowo zwolnionej osoby skazanej na karę dożywotniego pozbawienia wolności,
• przedłużenie okresu przedawnienia zbrodni zabójstwa,
• przyznanie organom ścigania dodatkowych możliwości przedłużania okresu przedawnienia.

W doktrynie prawa karnego od dawna wyrażany jest pogląd, -poparty licznymi badaniami kryminologów - że o zapobiegawczym wpływie kary nie stanowi bynajmniej jej surowość, lecz nieuchronność.

W literaturze zwraca się uwagę,  że w warunkach wysokiej pewności ukarania znacznie łatwiej jest tworzyć w społeczeństwie odpowiednie standardy postępowania czy też wprowadzać zmiany motywacyjne - bez potrzeby zaostrzania kar.

Zaostrzenie polityki karnej nie znajduje uzasadnienia także w świetle danych statystycznych Policji. Wynika z nich, że przynajmniej od 10 lat przestępczość w Polsce jednoznacznie wykazuje tendencję spadkową.

Projekt zawiera wiele rozwiązań, które budzą uzasadnione zastrzeżenia, co stanowi, że winien on być przedmiotem pogłębionej analizy. Wiele zaproponowanych zmian nie zawiera uzasadnienia ani nie zostało popartych jakimikolwiek badaniami naukowymi czy też informacjami statystycznymi.

Tymczasem projektodawca - wprowadzając ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw - powinien każdorazowo wykazać, że zaproponowane rozwiązania odpowiadają zasadzie proporcjonalności wynikającej z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

To na nim spoczywa bowiem ciężar dowodu, że zmiany są konieczne dla ochrony wartości wyrażonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz ciężar wykazania, że ochrona tych wartości nie jest możliwa w inny sposób, mniej dolegliwy dla jednostek.

Rzecznik ma zastrzeżenia także co do samego trybu konsultowania liczącego 125 stron projektu, który wprowadza bardzo istotne zmiany w systemie prawa karnego. Na przedstawienie uwag przez RPO wyznaczono niecałych 14 dni. Utrudnia to zajęcie stanowiska wobec nowelizacji tak ważnej z perspektywy konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela.

Zastępca RPO Stanisław Trociuk przedstawia szczegółowe uwagi do poszczególnych propozycji zmian.

(całość obszernej argumentacji RPO w załączniku poniżej)

II.510.1043.2021