Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Propozycja badania, która nie została zrealizowana

Temat badania:
Profilowanie polega na kategoryzowaniu ludzi według różnych cech (np. płci, wieku, pochodzenia etnicznego,) lub zachowań (np. nałogów, codziennych rutyn, stylu życia, hobby). Może przybierać dwie formy. W przypadku pierwszej, polega na intensywnym gromadzeniu danych o określonej osobie – jej wieku, płci, wykształceniu itp. W efekcie powstaje kompleksowy profil danej osoby. Natomiast w drugiej – profilowania prowadzi do wnioskowania o nieznanych cechach osoby. Odbywa się to dzięki zgromadzonym już wcześniej informacjom oraz zakwalifikowaniu osoby do określonej grupy: za pomocą narzędzi statystycznych uprawdopodobnia się występowanie konkretnej cechy u danej osoby.

Profilowanie jest obecnie stosowane na szeroką skalę przez sektor prywatny – m.in. firmy ubezpieczeniowe czy marketingowe. Na tej podstawie szacowana jest chociażby wysokość składek ubezpieczeniowych (np. wiek kierowcy jest jedną z cech, od której uzależniona jest wysokość składek OC za samochód). Z kolei firmy marketingowe pozyskują liczne dane użytkowników Internetu, by dostarczyć im sprofilowane reklamy. W takim profilowaniu determinowana jest np. orientacja seksualna użytkownika. Profilowanie może być również wykorzystywane przez sektor publiczny – policję i inne organy bezpieczeństwa oraz administrację w celu prowadzenia polityki społecznej.

Profilowanie może być przydatne, jednak wiążą się też z nimi bardzo poważne ryzyka z punktu widzenia ochrony praw człowieka. Oprócz potencjalnego naruszenia prawa do prywatności, profilowanie może prowadzić do utrwalenia niekorzystnych dla jednostek stereotypów i do dyskryminacji, np. ze względu na płeć, wiek, pochodzenie etniczne czy orientację seksualną.

Cel badawczy:
Celami badania powinno być:

1. poznanie skali wykorzystywania profilowania;
2. zestawienie zysków i strat związanych z profilowaniem i próba oceny tego narzędzia;
3. sprawdzenie, jakie cechy i informacje o osobach są wykorzystywane w procesie profilowania;
4. zweryfikowanie, w jakim stopniu stosowane narzędzia profilowania mogą prowadzić do dyskryminacji ze względu na określone cechy i ograniczenia praw człowieka;
5. stworzenie katalogu sytuacji i warunków, w których profilowanie jest dopuszczalne, a w których powinno zostać ograniczone ze względu na dyskryminację i nieproporcjonalne ograniczenie praw człowieka;
6. wypracowanie zaleceń, które zmniejszałyby ryzyko naruszenia prywatności i wystąpienia dyskryminacji oraz zdiagnozowanie potrzeb na poziomie regulacji oraz działań edukacyjnych związanych z profilowaniem.

Uzasadnienie:
Do tej pory w niewielkim stopniu próbowano zbadać skalę wykorzystywania profilowania przez podmioty publiczne. Zagraniczne ośrodki badawcze i autorzy (szczególnie w USA) wskazują na problem profilowania przez organy śledcze w kontekście ich dyskryminującego charakteru, zwłaszcza gdy w grę wchodzi profilowanie ze względu na pochodzenie etniczne. W Polsce niestety brakuje takich opracowań. Tymczasem kolejne projekty prawne oraz publikacje wskazują, że administracja oraz inne organy państwa coraz chętniej sięgają po tą metodę. Dotyczy to np. projektu zmiany ustawy o promocji zatrudnienia, który zakłada profilowanie osób bezrobotnych; projektu dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie wykorzystywania danych PNR (dane pasażerów linii lotniczych), który umożliwia profilowane osób również pod względem narodowości czy pochodzenia etnicznego. Na liczne problemy związane z wykorzystaniem profilowania przez policję i jego dyskryminującym potencjałem zwracała uwagę Agencja Praw Podstawowych UE oraz Rada Europy. Problem zbiegu przepisów chroniących dane osobowe i przeciwdziałania dyskryminacji – w kontekście profilowania – był przedmiotem orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach Huber p. RFN (C-524/06) oraz Test-Achats (C-236/09).

Fundacja Panoptykon