Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Kobieta wystąpiła o przyznanie jej świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad matką, która posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności od 51 roku życia. Burmistrz odmówił jej prawa do takiego świadczenia, a Samorządowe Kolegium Odwoławcze tę decyzję podtrzymało. Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania, które toczyło się w tej sprawie przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Poznaniu. Sąd zgodził się ze stanowiskiem RPO i wyrokiem z dnia 16 marca uchylił decyzje odmawiające kobiecie prawa do świadczenia (IV SA/P0 844/15). Orzeczenie nie jest prawomocne.

Z treści art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych wynika, że świadczenie pielęgnacyjne przysługuje tylko wówczas, gdy niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia lub w trakcie nauki lub studiów, jednak nie później niż do ukończenia 25 roku życia.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 21 października 2014 r. (K 38/13) uznał, że ten przepis ustawy w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad dorosłą osobą niepełnosprawną ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa. Trybunał poprawienie stanu prawnego w pilnym trybie zostawił ustawodawcy (cz. III. pkt 8 uzasadnienia dotyczącego skutków wyroku). Dotychczas nie podjęto stosownej inicjatywy ustawodawczej.

Zdaniem skarżącej, a także Rzecznika Praw Obywatelskich, organy rozstrzygające w sprawie powinny oceniać warunki uprawniające do świadczenia pielęgnacyjnego z wyłączeniem tej części przepisów, które od 21 października 2014 r. (data wyroku Trybunału) zostały uznane za niekonstytucyjne, a więc z uwzględnieniem wiążącej ich sentencji wyroku.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu przychylił się do tego stanowiska i uwzględniając skargę orzekł o uchyleniu decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego oraz poprzedzającej ją decyzji Burmistrza odmawiających prawa do tego świadczenia.

Komentarz Lesława Nawackiego – dyrektora zespołu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego w Biurze Rzecznika:

Sprawa ma istotne znaczenie przy ocenie skutków prawnych orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Sentencja wyroku Trybunału Konstytucyjnego w powyższej sprawie w sposób wyraźny przesądziła o niekonstytucyjności przepisu w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu wieku określonego w zakwestionowanym przepisie ustawy o świadczeniach rodzinnych ze względu na moment powstania niepełnosprawności. Organy rozpoznające wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego złożony przez opiekuna osoby dorosłej mają zatem obowiązek zbadania, czy wnioskodawca spełnia warunki do przyznania tego świadczenia, uwzględniając analizę wiążącej ich sentencji wyroku. Dalszych analiz wymaga, czy stanowisko o niewiążącym charakterze uzasadnienia orzeczeń Trybunału znajduje jednolite zastosowanie w orzecznictwie.