Biuletyn Informacji Publicznej RPO

- Jeśli spojrzymy na kluczowe akty prawa międzynarodowego, które powstawały po II wojnie światowej i dotyczyły ochrony praw człowieka, to zawsze powinniśmy pamiętać, że każdy z nich spłynął krwią i łzami rodzin ofiar reżimów totalitarnych – mówił dr Adam Bodnar podczas drugiego dnia międzynarodowej konferencji „Odwilż 1956”, zorganizowanej przez Warszawskie Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń oraz Dom Spotkań z Historią. Gościem specjalnym wydarzenia była Marta Herling-Grudzińska - córka Gustawa Herling-Grudzińskiego, autora powieści „Inny Świat”.

Konferencja odbyła się w dniach 20-21 maja w Warszawie.

Dr Bodnar rozpoczął swoje wystąpienie od przedstawienia historii szpitala dla psychicznie chorych w Kortowie, gdzie podczas II wojny światowej naziści przeprowadzali eksperymenty medyczne i uśmiercali pacjentów. W 1945 roku pojawili się tam sowieccy żołnierze, którzy zamordowali wszystkich chorych i personel medyczny. Zginęło 500 osób. Podczas swojej ostatniej wizyty w Olsztynie, rzecznik złożył kwiaty pod pomnikiem poświęconym wszystkim pochowanym w Kortowie. Ta historia jest jednak tylko jedną z wielu, układających się w obraz okrucieństwa wojny i działalności systemów totalitarnych. – Dlatego należy zrobić wszystko, aby zapobiec takim tragediom, aby nie dopuścić by żaden człowiek był pozbawiony godności, by był traktowany jak przedmiot – zaznaczył dr Bodnar.

Rzecznik przypomniał, że bolesne doświadczenia funkcjonowania reżimów totalitarnych doprowadziły do wdrożenia w wielu aktach prawnych mechanizmów tzw. demokracji obronnej. Chodzi m.in. o możliwość delegalizacji partii głoszącej hasła nazistowskie, komunistyczne itp., czy o podjęcie działań mających na celu przeciwdziałanie mowie nienawiści. Jak zauważył dr Bodnar, Konstytucja RP również zawiera elementy demokracji obronnej. Podkreślił też, że już w preambule do polskiej ustawy zasadniczej wskazano, że jesteśmy „pomni gorzkich doświadczeń z czasów, gdy podstawowe wolności i prawa człowieka były w naszej Ojczyźnie łamane”. Rzecznik zaznaczył przy tym, że niezwykle ważne jest, aby myśleć o naszym historycznym dziedzictwie: o pamiętnikach, poezji, powieściach, w których opowiedziano o ludzkich tragediach. Tylko w ten sposób ten kawałek bolesnej historii mogą poznać młodzi ludzie. Dr Bodnar przywołał przy tej okazji słowa Gustawa Herling-Grudzińskiego, który w  rozmowie z Włodzimierzem Boleckim wyjaśnił przyczyny powstania „Innego Świata”:

Zdaniem dr Adama Bodnara, dziś za rzadko myślimy o tym, jaki jest mechanizm powstawania totalitaryzmu. – To nie jest tak, że nagle jednego dnia człowiek budzi się w państwie totalitarnym – zauważył rzecznik. To powolny proces, w którym ograniczane są kolejne prawa i następują podziały społeczeństwa. Dr Bodnar zacytował też wiersz Martina Niemöllera niemieckiego pastora luterańskiego, który został napisany w 1942 roku, podczas pobytu w obozie w Dachau:

Rzecznik podkreślił, że ten znany utwór pokazuje, jak ludzka bierność, niereagowanie na przypadki naruszeń praw człowieka, może doprowadzić do dawania milczącego przyzwolenia na działanie reżimu totalitarnego. Musimy wyciągać wnioski z bolesnych doświadczeń poprzednich pokoleń.

- Nie pozwólmy na to, żeby i nasz XXI wiek stał się wiekiem przeklętym – zakończył swoje wystąpienie dr Adam Bodnar. W ten sposób odniósł się do słów Gustawa Herling-Grudzińskiego, który uważał „Inny Świat” za swój zasadniczy argument na rzecz tezy, że to wiek XX był wiekiem przeklętym – wiekiem ideologii totalitaryzmu.

Konferencja „Odwilż 1956” odbyła się pod Honorowym Patronem Rzecznika Praw Obywatelskich. Wzięli w niej udział przedstawiciele ośrodków naukowych m.in. z Węgier, Niemiec, Stanów Zjednoczonych, Rosji, Francji, Włoch. Podczas dwóch dni dyskutowali o wydarzeniach z 1956 roku. Mówili m.in. o reakcjach jakie wywołały w bloku wschodnim oraz wśród zachodnioeuropejskich partii komunistycznych, a także o tym, jak współcześnie zdarzenia te zostały opisane w programach i podręcznikach szkolnych.