Biuletyn Informacji Publicznej RPO

12 grudnia 2016 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyło się posiedzenie Komisji Ekspertów ds. Migrantów. Wiodącym tematem spotkania były zmiany w systemie nauczania dzieci cudzoziemskich spowodowane wejściem w życie, we wrześniu tego roku, nowego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw.

W posiedzeniu Komisji uczestniczyli: Rzecznik Praw Obywatelskich, dr Adam Bodnar, Zastępczyni Rzecznika, dr Sylwia Spurek, eksperci powołani w skład Komisji oraz Goście, a wśród nich Pani Barbara Skaczkowska, radczyni Ministra Edukacji Narodowej, Pani Elżbieta Mieszkowska, Dyrektorka Zespołu Szkół w Podkowie Leśnej, dr Ewa Pogorzała oraz Pani Anna Górska, przedstawicielka Fundacji na rzecz Różnorodności Społecznej.

Posiedzenie zwieńczyła prezentacja poświęcona sytuacji dzieci, pochodzących głównie z Czeczenii, które od kilku miesięcy koczują razem z rodzicami na dworcu w Brześciu na Białorusi, podejmując kolejne próby dostania się do Polski przez przejście graniczne w Terespolu. Autorką prezentacji była Pani Marina Hulia, tegoroczna laureatka nagrody im. Janiny Paradowskiej i Jerzego Zimowskiego, która właśnie w Brześciu organizuje i prowadzi warsztaty dla dzieci migrantów, ucząc ich języka polskiego i przygotowując na oczekiwany przez nie, choć niepewny przyjazd do Polski.

Oddziały przygotowawcze dla dzieci cudzoziemskich – za i przeciw

Według danych, przedstawionych podczas posiedzenia Komisji przez przedstawicielkę Ministerstwa Edukacji Narodowej, w roku szkolnym 2016 / 2017 w polskich szkołach uczyć się będzie ponad 22 tysiące dzieci cudzoziemskich, w tym ok. 1000 dzieci uchodźców lub dzieci, których rodzice starają się o status uchodźcy. W porównaniu z ubiegłym rokiem szkolnym, liczba dzieci migrantów w szkołach wzrosła tym samym o ok. 7000. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej, któremu poświęcone zostało posiedzenie Komisji, w założeniu miało usprawnić proces nauczania tej grupy uczniów, a przede wszystkim stworzyć dzieciom cudzoziemskim szansę szybszej i efektywniejszej nauki języka polskiego. Nowym rozwiązaniem, wprowadzonym w życie przez to rozporządzenie, jest możliwość tworzenia w szkołach oddziałów przygotowawczych, przeznaczonych wyłącznie dla uczniów przybywających zza granicy, a zatem zarówno dla cudzoziemców, jak i dla dzieci posiadających obywatelstwo polskie, które mieszkały i pobierały naukę poza granicami kraju. Rozwiązanie to budzi jednak zarówno pozytywne, jak i negatywne opinie.

W opinii Ministerstwa Edukacji Narodowej, nauka w takich oddziałach, wraz z dodatkowymi godzinami nauki języka polskiego i dostępem do dodatkowych zajęć wyrównawczych, jest właściwą formą nauczania dzieci, które trafiają do polskich szkół bez znajomości języka polskiego. Co istotne, zgodnie z rozporządzeniem, nauka w oddziałach prowadzona jest według realizowanych w szkole programów nauczania, z możliwością dostosowania metod i form ich realizacji do indywidualnych potrzeb każdego dziecka. W ocenie resortu edukacji, ważne jest też, że co do zasady, nauka w oddziale przygotowawczym powinna trwać nie dłużej niż do zakończenia roku szkolnego, w którym dziecko rozpoczęło naukę. W zależności od potrzeb dziecka i jego postępów, okres ten może być skrócony lub wydłużony, nie więcej jednak, niż o jeden rok szkolny.

Zgłaszane przez uczestników spotkania wątpliwości związane z nowym modelem nauczania dotyczyły, między innymi, przyjętego w rozporządzeniu podziału wiekowego dzieci uczących się w oddziałach przygotowawczych. Otóż, zgodnie z tym aktem, oddziały takie tworzone są dla grup wiekowych: 7 – 10 lat (z zakresie klas I – III), 11 – 13 lat (w zakresie klas IV – VI), 14 – 16 lat (obecnie w zakresie klas I – III gimnazjum) i 17 – 18 lat (w zakresie klas I – III liceum lub szkoły zawodowej). Tak duża rozbieżność wiekowa uczniów w poszczególnych oddziałach może utrudniać realizację programu nauczania: istnieje ryzyko, że w jednym oddziale nauczyciel będzie musiał w tym samym czasie realizować program nauczania łącznie dla trzech klas. Poważne zastrzeżenia budzi też fakt, że tworzenie takich oddziałów oznacza de facto przyjęcie separacyjnego modelu nauczania: w efekcie powstawania oddziałów dzieci cudzoziemskie, przynajmniej przez pewien okres, uczyć się bowiem będą w osobnych klasach. Istnieje zatem duże prawdopodobieństwo, że szkoły stracą w ten sposób szansę na skuteczną integrację uczniów cudzoziemskich i ich polskich rówieśników, a dzieci migrantów rozpoczynać będą naukę w polskich szkołach w poczuciu wyobcowania i oderwania od szkolnej społeczności.

Oddziały przygotowawcze mogą również powstawać w prowadzonych przez Straż Graniczną ośrodkach strzeżonych dla cudzoziemców, do których, mimo licznych apeli Rzecznika Praw Obywatelskich, nadal przyjmowane mogą być rodziny z dziećmi. W tym przypadku resort edukacji nie zdecydował się zatem na zmianę dotychczasowych zasad i stworzenie dzieciom z takich ośrodków szansy na naukę w szkołach.                    

Zasady nauczania dzieci cudzoziemskich – dalsze zmiany

Na forum Komisji Ekspertów, w trakcie dyskusji nad zaproponowanym w rozporządzeniu rozwiązaniem, pojawiły się postulaty zmian, które w ocenie uczestników spotkania usprawniłyby proces nauczania dzieci cudzoziemskich i zminimalizowały ryzyko związane z tworzeniem oddziałów wyłącznie dla tej grupy uczniów. Jedną z propozycji było wyznaczenie takich przedmiotów z programu nauczania, których nauka mogłaby odbywać się wspólnie, przy pełnej integracji dzieci cudzoziemskich z polskimi rówieśnikami. Osobnym nauczaniem, w oddziałach przygotowawczych, nadal objęty byłby język polski. Inne propozycje dotyczyły zmian w systemie klasyfikowania uczniów cudzoziemskich, organizacji nauczania języka polskiego jako obcego czy też wprowadzania do szkół standardów antydyskryminacyjnych.

Jak wynika z zapowiedzi przedstawicielki Ministerstwa Edukacji Narodowej, w resorcie edukacji rozpoczynają się właśnie prace nad nowymi zasadami nauczania dzieci cudzoziemskich w szkołach, które obowiązywać będą od 2017 r. Komisja Ekspertów będzie te prace obserwować i wkrótce przedstawi Rzecznikowi postulaty co do ewentualnych działań w tym zakresie.