Biuletyn Informacji Publicznej RPO

30 listopada Sejm przyjął poprawki do projektu.  24 października Rzecznik Praw Obywatelskich  skierował wystąpienie generalne do Marszałka Sejmu w sprawie projektu (II.511.699.2016, druk nr 851).  Na skutek wystąpienia senatorowie zaproponowali poprawkę, którą przyjął Sejm.

W wystąpieniu RPO  eksponował to, iż powierzenie prokuratorowi roli de facto gospodarza procesu w I i II instancji poprzez przyznanie mu możliwości arbitralnego i nieograniczonego składania wniosku o zwrot sprawy prokuratorowi, stanowi istotne naruszenie pozycji stron postępowania karnego, a tym samym naruszenie zasady równości broni, co narusza prawo oskarżonego do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, a także w art. 6 EKPC.

RPO wskazał również na konieczność wprowadzenia stosownych gwarancji i zabezpieczeń proceduralnych (zaskarżalność decyzji sądu, brak związania sądu wnioskiem prokuratora), które mogą zapewnić zgodność proponowanych zmian z Konstytucją.

„Niejasny  (...) staje się status prokuratora, który wskutek wprowadzonych zmian stanie się de facto nie tylko gospodarzem procesu, ale również organem odwoławczym, który będzie decydował o uchyleniu wyroku sądu drugiej instancji. Ponadto, będzie mógł bez żadnych ograniczeń wielokrotnie wnosić o zwrot akt na każdym etapie postępowania sądowego. Tym trudniejsza stanie się również pozycja oskarżonego, który w sytuacji braku istnienia dowodów jego winy, nie będzie mógł, zdany na łaskę prokuratora, doprowadzić do wydania wyroku uniewinniającego, a postępowanie będzie mogło się toczyć na zasadach dyktowanych przez prokuratora aż do przedawnienia karalności. Tego typu rozwiązanie, jak już wskazałem w piśmie z dnia 24 października 2016 r., narusza konstytucyjne zasady prawa dostępu do sądu oraz równości broni. Godzi również w konstytucyjny trójpodział władzy (art. 10 ust. 2 Konstytucji RP), zgodnie z którym to sądy sprawują władzę sądowniczą. 

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki oraz niektórych innych ustaw w zakresie, w jakim dotyczy zmian Kodeksu postępowania karnego, budzi poważne wątpliwości co do dopuszczalnego konstytucyjnie ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela” – napisał RPO.

Senat przedstawiając Sejmowi poprawkę stwierdził:

Poprawka ta jest najważniejszą zmianą zaproponowaną przez Senat. Chodzi o przepis, który  przewidywałby na etapie postępowania odwoławczego zwrot sprawy prokuratorowi w celu usunięcia braków postępowania przygotowawczego.

Jak zauważył Senat, na etapie postępowania jurysdykcyjnego to sąd, a nie prokurator sprawuje kierownictwo nad postępowaniem. Przejawem tej pozycji jest swoboda wydawania przez sąd decyzji procesowych. Tymczasem w omawianym przepisie sąd odwoławczy związany byłby wnioskiem prokuratora i musiałby wyrok sądu pierwszej instancji uchylić, choć nie zachodzą przesłanki określone przepisami art. 439 § 1, art. 454, ani nie ma konieczności przeprowadzenia na nowo przewodu w całości. Od tego orzeczenia nie przysługuje środek odwoławczy.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i podstawowych wolności oraz z art. 45 ust. 1 Konstytucji każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, bezstronny i niezawisły sąd.

Omawiany przepis nakazując cofnięcie sprawy do etapu postępowania przygotowawczego, czyli do początku, wpłynąłby niewątpliwie na wydłużenie całego postępowania przyczyniając się do jego nadmiernej przewlekłości, a tym samym do naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.

Senat uznał, że przepis nie spełnia również standardu wyższej staranności jaki winien być stosowany wobec osób tymczasowo aresztowanych, dla których terminowość działania organów procesowych ma wymiar szczególny.