Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Od 1992 roku, 10. października obchodzony jest Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Tematem przewodnim tegorocznych obchodów jest „Godność a zdrowie psychiczne: psychologiczna i psychiatryczna pierwsza pomoc dla wszystkich”. Jego inicjatorzy zwracają uwagę, że problemy psychiczne dotkną na pewnym etapie życia przynajmniej jedną na cztery dorosłe osoby sprawiając, że styczność z osobami doświadczającymi tych problemów jest udziałem każdego człowieka. Zapewnienie dostępu do psychologicznej i psychiatrycznej „pierwszej pomocy” powinno się stać w tym kontekście podstawowym zadaniem rządów państw – traktowanym na równi z zapewnieniem dostępu do pomocy fizycznej. Stygmatyzacja, dyskryminacja i brak świadomości stanowi przy tym jedną z podstawowych barier w dostępie osób dotkniętych problemami psychicznymi do pomocy.

Polski ustawodawca, w preambule do ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego zadeklarował, że zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do obowiązków państwa. Niestety, przyglądając się poziomowi debaty publicznej w naszym kraju, trudno uznać, by z tej deklaracji państwo się wywiązywało w należyty sposób. Zwracałem już uwagę, że na porządku dziennym jest określanie przez osoby publiczne swoich adwersarzy jako osoby z zaburzeniami psychicznymi. Ma to – w intencji autorów – dezawuować przeciwnika, jednak w istocie stanowi uderzenie w osoby dotknięte problemami psychicznymi. Z przykrością stwierdzam, że także czasami również media przyczyniają się do stygmatyzacji i dyskryminacji osób dotkniętych problemami psychicznymi, nagminnie stosując jako synonim szpitala psychiatrycznego – określenie „psychiatryk”, nazywając osoby z zaburzeniami psychicznymi – mianem „wariatów”, czy „psycholi”.  

Powyższe tworzy z osób dotkniętych problemami psychicznymi grupę wykluczoną społecznie, „gorszą”, a same problemy psychiczne czyni tematem tabu, którego należy się wstydzić. Pokazuje też, jak niewiele znaczą same deklaracje o ochronie praw tych osób wobec braków moralnych wśród osób uczestniczących w debacie publicznej. Rodzi też oczywiste pytanie: jak w takich warunkach osoba dotknięta problemami psychicznymi może chcieć uzyskać pomoc?

Jako Rzecznik Praw Obywatelskich, w Światowym Dniu Zdrowia Psychicznego, chciałbym podkreślić, że osoby dotknięte problemami psychicznymi stanowią integralny element naszego społeczeństwa. Są osobami, którym należy się szacunek, a deprecjonowanie ich podmiotowości nie może zostać określone inaczej, jak naruszenie praw człowieka.