Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Dnia 11 września 2015 r. w Sądzie Apelacyjnym w Katowicach zapadło postanowienie oddalające wniosek Prokuratora Rejonowego w G. o ubezwłasnowolnienie całkowite A. (sygn. akt V ACa 109/15). Apelacja została złożona przez uczestników postępowania od postanowienia Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 21 listopada 2014 r. (sygn. akt II Ns 29/14).

Podstawę orzeczenia stanowił art. 30 Konstytucji RP, zgodnie z którym przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Ponadto, uwzględniając międzynarodowy porządek prawny i w oparciu o przepisy Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych, podkreślono prawo do poszanowania przyrodzonej godności i autonomii osoby niepełnosprawnej oraz prawo do niezależnego życia i włączania się w społeczeństwo (art. 3 lit. a oraz c i art. 19). Konwencja promuje aktywny udział we wszystkich sferach życia osób z niepełnosprawnościami: obywatelskiej, politycznej, gospodarczej, społecznej i kulturalnej, a także podkreśla potrzebę zagwarantowania samodzielności i niezależności takim osobom.

Dr Krzysztof Kurowski, Biuro RPO:

Obowiązujące w Polsce przepisy regulujące instytucję ubezwłasnowolnienia stanowią typowy przykład modelu zastępczego podejmowania decyzji i jako takie nie spełniają standardów ochrony praw człowieka. Najpoważniejszym skutkiem ubezwłasnowolnienia jest utrata lub ograniczenie zdolności do czynności prawnych, a tym samym regulacja ta nie zapewnia osobom z niepełnosprawnościami wsparcia przy korzystaniu z tej zdolności, a jedynie podejmowanie czynności w ich zastępstwie. Instytucja ubezwłasnowolnienia jest więc środkiem dalece nieproporcjonalnym, orzekanym bezterminowo oraz nieograniczonym do konkretnych zakresów czy też rodzajów spraw. Sąd Apelacyjny w Katowicach słusznie podkreślił, że ubezwłasnowolnienie osoby z niepełnosprawnością stanowi naruszenie jej przyrodzonej godności i autonomii decyzyjnej. Zgodnie z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych instytucję tą należy zastąpić systemem wspomaganego podejmowania decyzji, dzięki któremu osoba z niepełnosprawnością będzie mogła podejmować decyzje we własnych sprawach w jak największym zakresie i będzie w tym odpowiednio wspierana.

W ocenie Sądu, interesy osobiste i majątkowe uczestnika postępowania A. były i są prawidłowo chronione poprzez członków jego rodziny. Sąd Apelacyjny uznał, że nie zachodzą przesłanki do orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. W okolicznościach rozpatrywanej sprawy prowadziłoby to do zbytniej i nieodwracalnej ingerencji władzy publicznej w sferę jego praw zagwarantowanych zarówno krajowym, jak i międzynarodowym porządkiem prawnym.

W tej sprawie występowała Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Również Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie podejmował temat obrony praw osób ubezwłasnowolnionych i funkcjonowania instytucji ubezwłasnowolnienia. Poniżej zamieszczamy niektóre z wystąpień RPO dotyczące tej tematyki.