Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• MEN nie widzi podstaw, aby zmieniać ustawowe kryteria rekrutacji do publicznego przedszkola pod kątem obowiązkowego szczepienia dziecka 
• Niektóre samorządy premiują zaszczepione dzieci podczas rekrutacji, ale w całym kraju sytuacja jest zróżnicowana
• Kwestia dotyczy niewielkiej liczby gmin w Polsce - wskazuje Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej
• Według RPO można by zaaprobować ustawowe zmobilizowanie rodziców do obowiązkowych szczepień dzieci

Część samorządów wskazuje poddanie dziecka obowiązkowym szczepieniom jako dodatkowe kryterium rekrutacyjne do publicznych żłobków czy przedszkoli. Za podstawę uznaje się art. 131 ust. 4 Prawa oświatowego. Stanowi on, że w przypadku równorzędnych wyników w pierwszym etapie rekrutacji lub po zakończeniu tego etapu, gdy dana placówka nadal dysponuje wolnymi miejscami, w drugim etapie brane są pod uwagę kryteria określone przez organ prowadzący.

Te uchwały samorządów są często zaskarżane przez wojewodów do sądów administracyjnych. W ich orzecznictwie zaczyna utrwalać się pogląd, że takie kryterium dostępu do publicznego przedszkola lub żłobka nie jest dyskryminujące dla dzieci, których rodzice nie złożyli odpowiedniego oświadczenia. Sądy wskazują, że wszyscy są równi wobec prawa również w sferze obowiązków ustawowych, tj. poddawania się szczepieniom. Taki obowiązek wynika zaś wprost z ustawy  o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi.

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpływają jednak wnioski obywateli, wskazujące że nie uwzględnia to sytuacji, gdy niepoddanie dziecka szczepieniu jest spowodowane zaniedbaniem lekarza. Zdarza się bowiem, że lekarze nie wykluczają przeciwwskazań do szczepienia i nie wystawiają zaświadczenia o badaniu kwalifikacyjnym. Wtedy cel kryterium rekrutacyjnego, jakim jest mobilizowanie rodziców do szczepienia dzieci, nie jest realizowany.

W ocenie RPO rozwiązania prawne przyczyniające się do takiego mobilizowania rodziców zasługują na aprobatę. Muszą być one jednak zgodne z konstytucyjnym standardami ochrony praw i wolności. Zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji zasadne byłoby więc uregulowanie tej kwestii na poziomie ustawowym – zwłaszcza że sytuacja jest zróżnicowana i niejednoznaczna.

W 2019 r. Ministerstwo Edukacji Narodowej wyraziło wątpliwość, czy wprowadzenie przepisów przyznających pierwszeństwo w rekrutacji do przedszkoli dzieciom zaszczepionym nie będzie ograniczeniem konstytucyjnego prawa równego dostępu do nauki (art. 70 Konstytucji).

W grudniu 2019 r. RPO zwrócił się o stanowiska do MEN oraz Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Odpowiedź MEN

Szczepienie ochronne obejmuje dwie czynności: 1) badanie lekarskie poprzedzające kwalifikację do szczepienia, 2) podanie szczepionki doustne lub wykonanie iniekcji u pacjenta. Lekarz po przeprowadzonym lekarskim badaniu kwalifikacyjnym wydaje zaświadczenie ze wskazaniem daty i godziny przeprowadzonego badania. Przepisy te są normą ustawową o charakterze bezwzględnie obowiązującym. Upoważnienie ustawowe określa wzór i zawiera wskazówki w zakresie wypełniania zaświadczenia, lecz nie daje możliwości  do odstąpienia od obowiązku wystawienia zaświadczenia -  odpisała sekretarz stanu w MEN Marzena Machałek.

- Dzieci, u których istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia powikłań poszczepiennych, są zwolnione z przyczyn zdrowotnych z obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym – dodała. W takim przypadku lekarz odnotowuje w dokumentacji medycznej wynik konsultacji specjalistycznej z uwzględnieniem okresu przeciwwskazania do wykonania szczepienia, rodzaju przeciwwskazanych szczepionek i termin kolejnej konsultacji.  Każdorazowe wykonanie szczepienia potwierdza wpis w książeczce szczepień dziecka (aktualnie stanowiącej część książeczki zdrowia dziecka) i w karcie uodpornienia (dokument przechowywany przez podmiot leczniczy).

Odmowa rodzica/prawnego opiekuna dotycząca przeprowadzenia badania kwalifikacyjnego u dziecka uniemożliwia lekarzowi przeprowadzenie kwalifikacji i wystawienie zaświadczenia  o dacie i godzinie wykonania badania wraz ze stwierdzeniem braku przeciwskazań do szczepienia.

W przepisach regulujących szczepienia obowiązkowe nie ma przyjętej normy lub wzoru zaświadczenia o potwierdzeniu stanu zaszczepienia w danym wieku, celem m.in. spełnienia warunku wymagania uwzględnionego w rekrutacji do przedszkola. W takiej sytuacji wystawienie zaświadczenia na życzenie świadczeniobiorcy jest realizowane na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Stan zaszczepienia osoby w wieku 0-19 lat lekarz może potwierdzić w oparciu o indywidualną kartę uodpornienia dziecka.

Rekrutacja dzieci do przedszkola publicznego jest prowadzona zgodnie z zasadą powszechnej dostępności. Norma ta uniemożliwia jakiekolwiek formy dyskryminowania prawnego. Zgodnie z art. 131 Prawa oświatowego na pierwszym etapie postępowania rekrutacyjnego do publicznych przedszkoli są brane  pod uwagę kryteria określone w ustawie. Kryteria te mają jednakową wartość i wynikają z Konstytucji. W przypadku równorzędnych wyników uzyskanych na pierwszym etapie postępowania lub jeżeli na jego drugim etapie dany podmiot dysponuje wolnymi miejscami, brane są pod uwagę kryteria określone przez organ prowadzący. Kryteria te powinny mieć na uwadze  jak najpełniejszą realizację potrzeb dziecka i rodziny oraz lokalne potrzeby społeczne.

Minister Edukacji Narodowej nie sprawuje nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego prowadzących szkoły/przedszkola i placówki oświatowe. Zgodnie z Konstytucją i przepisami ustaw samorządowych jednostki samorządu terytorialnego działają samodzielnie. Z ramienia państwa kontrolę nad ich działalnością pod względem zgodności z prawem sprawuje wojewoda, a  w zakresie gospodarki finansowej – regionalne izby obrachunkowe.

- Minister Edukacji Narodowej nie widzi wystarczającego uzasadnienia wprowadzenia na poziomie przepisów ustawowych zmian w kryteriach rekrutacji do publicznego przedszkola – głosi konkluzja odpowiedzi MEN.

Odpowiedź MRPiPS

Dla każdego żłobka i klubu dziecięcego podmiot, który je utworzył, nadaje statut, w którym określa m.in. warunki przyjmowania dzieci – odpowiedział Stanisław Szwed, sekretarz stanu w MRPiPS.

Zgodnie z art. 3a ust. 2 w związku z ust. 1 pkt 6 ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3, podmiot prowadzący żłobek lub klub dziecięcy może do celów związanych z rekrutacją przetwarzać informacje o stanie zdrowia.

Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nie wydawało dla samorządów wytycznych dotyczących uwzględniania kwestii szczepień w statutach żłobków, czy klubów dziecięcych.

W ocenie Ministerstwa ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 daje możliwość wprowadzenia takiego warunku, jednak decyzję w tym zakresie podejmuje samodzielnie podmiot tworzący żłobek lub klub dziecięcy.

Z informacji posiadanych przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej kwestia ta dotyczy niewielkiej liczby gmin w Polsce.

W przypadku, gdy Ministerstwo będzie otrzymywało sygnały dotyczące potrzeby uregulowania tej kwestii w ustawie, przeprowadzone zostaną analizy dotyczące możliwości dodania w niej stosownych zapisów - dodał Stanisław Szwed.

VII.7037.126.2019