Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar wziął udział w dwóch debatach w ramach obchodów Święta Wolności i Solidarności w Gdańsku
• Pierwsza „Wykluczeni, Zapomniani, Niewidzialni” dotyczyła skutków transformacji ustrojowej w Polsce z przełomu lat 80. i 90.
• Drugą poświęcono sytuacji osób bezdomnych w ciągu ostatniego trzydziestolecia

4 czerwca 2019 r. w Gdańsku odbyły się główne obchody rocznicy częściowo wolnych wyborów z 4 czerwca 1989 r. Towrzyszyły temu debaty na aktualne tematy.

Skutki transformacji ustrojowej w Polsce

Uczestnicy debaty na temat skutków transformacji ustrojowej w Polsce z przełomu lat 80. i 90. próbowali określić m.in., jakie grupy społeczne nie były beneficjentami transformacji oraz jakie mechanizmy były odpowiedzialne za wykluczenie tych grup społecznych.

Dr Adam Bodnar wskazał na kwestię zapewnienia wszystkim obywatelom równego prawa do edukacji. Przytoczył w tym aspekcie zaobserwowane w trakcie wyjazdów regionalnych odmienne aspiracje młodzieży szkolnej w zależności od miejsca jej zamieszkania. Rzecznik przywołał również informacje dotyczące działań poprzednich Rzeczników Praw Obywatelskich, a także odniósł się do aktualnych problemów dotyczących wykluczenia, w szczególności problemu bezdomności oraz sytuacji ok. 50 tys. osób objętych ustawą dezubekizacyjną z 2016 r. RPO przypomniał, że w 1990 r. państwo polskie obiecało funkcjonariuszom służb, że jeśli przejdą pozytywnie weryfikację, będą mogli dalej wykonywać obowiązki w służbie państwa. Tymczasem po latach, gdy zmieniła się sytuacja polityczno-gospodarcza, na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej obcięto im świadczenia emerytalne.

Nawiązując do słów Przemysława Wielgosza i prof. Michała Buchowskiego o robotnikach rolnych - jako jednej z grup, które nie były beneficjentami okresu transformacji - Rzecznik wskazał, że ważny  jest nie tylko fakt  występowania strukturalnego bezrobocia, ale i brak szacunku do takich osób i wykonywanej przez nie pracy. Podkreślił, że Polacy w okresie transformacji doszli z miejsca, gdzie prawa jako takiego nie było, do miejsca, w którym na swoje prawa można było się powoływać.

Odnosząc się do mechanizmów wykluczenia, Adam Bodnar wskazał m.in. na fakt zlikwidowania wielu połączeń kolejowych i autobusowych, które zapewniały ludziom z mniejszych miejscowości dostęp do pracy, edukacji, lekarza. Rzecznik wspomniał także o swego rodzaju niesprawiedliwości transformacyjnej w przypadku byłych pracowników przedsiębiorstw państwowych, które sprywatyzowano. Kto bowiem, mieszkając w małej miejscowości tracił pracę wskutek prywatyzacji, mógł znacznie polepszyć swój status majątkowy dzięki pakietom akcji przekazywanym byłym pracownikom. Pakiety te stanowiły swego rodzaju łapówki, wręczane w zamian za brak sprzeciwu przeciw prywatyzacji, a jednocześnie miały łagodzić wyrzuty sumienia państwa polskiego. Natomiast ogólnopolski plan powszechnej prywatyzacji zupełnie sie nie udał, jeśli wziąć pod uwagę jego założenia teoretyczne.

W trakcie pytań podniesiono m.in. kwestię zysków i strat Kościoła Katolickiego oraz związanych z nim grup społecznych wskutek transformacji ustrojowej. Rzecznik wskazał, że Kościół Katolicki jako jedyna instytucja w Polsce w pełni skorzystała z reprywatyzacji. Uwzględniono bowiem wszelkie jego roszczenia. Tak uprzywilejowanej sytuacji nie miały inne kościoły i związki wyznaniowe w Polsce.

W debacie prowadzonej przez Grzegorza Piotrowskiego, oprócz RPO głos zabrali dziennikarz Przemysław Wielgosz, amerykański politolog i publicysta David Ost, kulturoznawczyni, feministka i działaczka społeczna Sylwia Chutnik, prof. Ryszard Bugaj oraz antropolog społeczny  prof. Michał Buchowski.

Sytuacja osób bezdomnych

Debata na temat bezdomności składała się z 3 części. Pierwsza część dotyczyła przeszłości, czasów przed rokiem 1989 r. Wszyscy uczestnicy byli zgodni, że czasy przed transformacją ustrojową charakteryzowały się brakiem systemowej pomocy dla osób będących w kryzysie bezdomności. Problem osób bezdomnych był wtedy ukrywany. Mniej więcej w tym czasie zaczęły się także pojawiać i kształtować pierwsze organizacje pozarządowe niosące pomoc m.in.: Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta i MONAR.

Kolejna część debaty dotyczyła czasów współczesnych. Rzecznik  podkreślił, że w ubiegłym roku udało się przeforsować postulowaną przez niego  zmianę rozporządzenia dot. rejestru wyborców, zgodnie z którą osoby w kryzysie bezdomności mogą być już dopisywane na listy wyborcze. Rzecznik podkreślił istotny  problem braku powiązania opieki zdrowotnej z opieką społeczną. Wyraził także zaniepokojenie brakiem kontynuacji prac nad rządowym programem „Mieszkanie +”. 

Na zakończenie Adam Bodnar przypomniał inicjatywę Miejskiej Karty Praw Osób Bezdomnych. Wyraził żal, że mimo zapewnień nie została ona podpisana przez władze Warszawy. Rzecznik zadeklarował, że będzie wspierał wszelkie działania mające na celu polepszenie sytuacji osób w kryzysie bezdomności.

Podczas pytań podnoszono m.in. kwestię pomocy osobom bezdomnym trafiającym po raz kolejny na Szpitalne Oddziały Ratunkowe, a także braku pomocy osobom potrzebującym ze strony najbliższych oraz społeczeństwa.

W trakcie debaty prowadzonej przez Piotra Olecha głos zabrali również: Adrianna Porowska – Dyrektor Kamiliańskiej Misji Pomocy Społecznej,  Marta Stefaniak- Łubianka - psycholog związana z MONAREM oraz Wojciech Bystry – Prezes Towarzystwa Pomocy im. Św. Brata Alberta Koło Gdańskie.

Siła bezsilnych. Walka o prawa człowieka.

W ramach obchodów w debacie "Siła bezsilnych. Walka o prawa człowieka" wzięła udział Zuzanna Rudzińska-Bluszcz – główna koordynatorka ds. postępowań sądowych w Biurze RPO.  Mówiła m.in., że w walce o prawa człowieka ważne są starania m.in. o świadomość i zaangażowanie samych obywateli.

– Ludzie w Polsce często nie chcą, lub być może nie potrafią walczyć o swoje prawa – mówiła Zuzanna Rudzińska-Bluszcz. – Ważna jest więc walka o zaangażowanie obywateli, ale tu potrzeba pracy na kilku płaszczyznach: m.in. edukacji obywatelskiej, o którą jednak jest bardzo trudno. Ważna jest też walka o usprawnienie działań instytucji obywatelskich oraz budowanie wspólnoty. Warszawa jest po Berlinie drugą najbogatszą stolicą w Europie Środkowej. Mazowsze jako całość jest zaś jednym z najbiedniejszych regionów. To są dwa światy, które wrogo na siebie patrzą, a to uniemożliwia budowanie wspólnoty.

Deklaracja Gdańska

Uczestnicy obchodów, w tym Adam Bodnar, podpisali Deklarację Gdańską. - My, obywatele Rzeczpospolitej, pomni zła, jakim było zamordowanie Prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza, łączymy się w nadziei na odnowę życia publicznego w naszej Ojczyźnie - brzmiało jej pierwsze zdanie. Podsumowaniem było zaś: - Chcemy demokracji bez sporów pełnych nienawiści. Chcemy sfery publicznej wolnej od kłamstwa. Chcemy budować naszą wspólną przyszłość w duchu dialogu. Chcemy lepszej polityki.