Biuletyn Informacji Publicznej RPO

14 października weszło w życie nowe Prawo o zgromadzeniach. Ustawa ma wykonać wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który w wyniku rozpatrzenia wniosku RPO uznał niektóre z dotychczas obowiązujących przepisów za niekonstytucyjne. Część zaskarżonych przepisów miała fundamentalne znaczenie dla korzystania z wolności zgromadzeń i uznanie ich niezgodności z Konstytucją wymagało podjęcia prac legislacyjnych.

Zgodnie z nową ustawą, zgromadzeniem jest zgrupowanie osób na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób w określonym miejscu w celu odbycia wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska w sprawach publicznych. Dotychczas zgromadzenie definiowane było przez określone w sposób arbitralny kryterium liczebności. Zgrupowania liczące mniej niż 15 osób nie podlegały ochronie prawnej, co Trybunał uznał za rozwiązanie niekonstytucyjne.

Uproszczony został sposób składania zawiadomień o zamiarze zorganizowania zgromadzenia. Można je złożyć pisemnie, za pomocą faksu, ustnie do protokołu lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Organizator jest zobowiązany zawiadomić organ gminy najpóźniej na 6 dni przed datą zgromadzenia.
Ustawa wprowadziła nowy tryb postępowania uproszczonego, gdy organizator uzna, że planowane zgromadzenie nie będzie powodować utrudnień w ruchu drogowym. W takiej sytuacji należy zawiadomić właściwe gminne centrum zarządzania kryzysowego, a jeżeli nie zostało utworzone – wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego na 2 dni przed planowaną datą manifestacji. W postępowaniu uproszczonym nie jest możliwe wydanie decyzji o zakazie zgromadzenia.

W związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, istnieje możliwość zorganizowania zgromadzenia spontanicznego, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej. Nie jest ono objęte obowiązkiem uprzedniego złożenia zawiadomienia o zamiarze jego odbycia.

Karolina Miksa, Zespół Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego Biura RPO: dotychczas obowiązujące przepisy nie zapewniały efektywnej procedury odwoławczej od decyzji o zakazie zgromadzenia. Zgodnie z nową ustawą, organ gminy może wydać taką decyzję najpóźniej na 96 godzin przed planowaną datą zgromadzenia, jeżeli jego cel łamie zapisy ustawy lub narusza przepisy karne. Od tej decyzji organizator będzie mógł się odwołać do sądu okręgowego w terminie 24 godzin od doręczenia decyzji. Decyzję sądu okręgowego, podjętą w ciągu kolejnych 24 godzin, będzie można zaskarżyć do sądu apelacyjnego. Wprowadzenie ścisłych terminów wniesienia odwołania i rozpatrzenia przez sądy stanowi gwarancję otrzymania rozstrzygnięcia przed datą planowanego zgromadzenia.
Rzecznik przyjmuje z zadowoleniem uchwalenie nowego Prawa o zgromadzeniach. Wprowadzenie zgromadzeń spontanicznych, odwołania od decyzji o zakazie do sądu powszechnego oraz uregulowanie ścisłych terminów rozpatrzenia odwołania realizuje postulaty od dawna podnoszone przez RPO oraz organizacje pozarządowe i międzynarodowe, a także wprowadza standard zgodny z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Rzecznik będzie jednak z uwagą obserwował obowiązywanie nowych przepisów w praktyce. Wiele z nich może wywoływać wątpliwości, w szczególności w zakresie organizacji dwóch zgromadzeń, które mają zostać zorganizowane chociażby częściowo w tym samym miejscu i czasie, a nie jest możliwe ich odbycie tak, aby ich przebieg nie zagrażał życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach.