Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Zdaniem RPO definicja „młodego naukowca”– może mieć charakter dyskryminujący ze względu na zamieszczone w nim kryterium wieku.
• Zamiast wskazywać określony wiek – 35 lat, lepiej byłoby zastosować kryterium wskazane w ustawie o Narodowym Centrum Nauki w której  zdefiniowano „osobę rozpoczynającą karierę naukową.”

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, art. 2 pkt 19 ustawy o zasadach finansowania nauki – formułujący definicję legalną „młodego naukowca” – może mieć charakter dyskryminujący ze względu na zamieszczone w nim kryterium wieku.

Ustawodawca zdecydował się w tym przepisie oprzeć definicję „młodego naukowca” na dwóch miernikach. Pierwszym z nich jest szeroko sformułowany warunek prowadzenia działalności naukowej, który nie budzi wątpliwości. Równorzędnym wymogiem uczyniono jednak metrykalny wiek danej osoby, który w przypadku tej grupy naukowców nie może przekroczyć 35 lat.

Zdaniem Rzecznika uzależnienie przyznania statusu młodego naukowca od ściśle określonego wieku, prowadzi do nierównego traktowania osób, które przekroczyły wskazany próg z przyczyn, jakie nie powinny przesądzać o pozbawieniu ich możliwości wsparcia, z którego korzystają ich młodsi koledzy i koleżanki znajdujący się na podobnym etapie rozwoju kariery naukowej.

Dyskryminacja ze względu na wiek ma miejsce wówczas, kiedy dana osoba, z powodu swojego wieku, traktowana jest gorzej niż inna osoba w podobnej sytuacji. Analiza przepisu art. 2 pkt 19 ustawy o zasadach finansowania nauki prowadzi do wniosku, że definicja legalna „młodego naukowca” w niej zamieszczona zawiera element wieku, który ma charakter dyskryminujący w stosunku do osób, które z różnych przyczyn zdecydowały się w późniejszym wieku na rozpoczęcie kariery naukowej (np. zdecydowały się na rozpoczęcie studiów doktoranckich w okresie późniejszym niż etap następujący bezpośrednio po ukończeniu studiów magisterskich).

W opinii Rzecznika wiek metrykalny, w którym dana osoba rozpoczęła pracę naukową nie może być wyznacznikiem różnicującym jej sytuację względem pozostałych osób ubiegających się o środki na badania, gdyż nie jest to cecha relewantna. Wydaje się, że ustawodawca błędnie wybrał wiek metrykalny jako wyznacznik dojrzałości naukowej – w miejsce innego kryterium, które byłoby adekwatne do celów tej regulacji.

Zdaniem Rzecznika odpowiednie kryterium wskazane zostało w art. 2 pkt 3 ustawy o Narodowym Centrum Nauki w którym zdefiniowano „osobę rozpoczynającą karierę naukową” jako „osobę nieposiadającą stopnia naukowego doktora lub osobę, która nie wcześniej niż 7 lat przed rokiem wystąpienia z wnioskiem o przyznanie środków finansowych na badania naukowe lub prace rozwojowe uzyskała stopień naukowy doktora; do okresu tego nie wlicza się przerw związanych z urlopem macierzyńskim, urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopem ojcowskim, urlopem rodzicielskim lub urlopem wychowawczym, udzielonych na zasadach określonych w przepisach Kodeksu pracy albo pobieraniem zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego w związku z niezdolnością do pracy, w tym spowodowaną chorobą wymagającą rehabilitacji leczniczej”.

W świetle powyższej definicji każda osoba, która nie uzyskała stopnia doktora albo uzyskała go, ale nie wcześniej niż 7 lat przed danym rokiem, jest osobą rozpoczynającą karierę naukową. Biorąc powyższe pod uwagę zasadne wydaje się ujednolicenie obu definicji i utożsamienie „młodego naukowca” z ustawy o zasadach finansowania nauki z „osobą rozpoczynającą karierę naukową” z ustawy o Narodowym Centrum Nauki.

Analiza pojęć „młodego naukowca” oraz „osoby rozpoczynającej karierę naukową” wskazuje na zbieżność ich desygnatów. Skoro ustawodawca zdecydował się niejako na powielenie przedmiotowych definicji, konieczne wydaje się ich ujednolicenie. Zmiana przedmiotowego przepisu ustawy o zasadach finansowania nauki wydaje się być wskazana również ze względu na postulat spójności prawa, jako cechy nadrzędnej, którą powinien charakteryzować się system prawny.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o rozważenie podjęcia działań zmierzających do przeprowadzenia nowelizacji art. 2 pkt 19 ustawy o zasadach finansowania nauki w taki sposób, aby miernik wieku został zastąpiony kryterium uwzględniającym okres prowadzenia działalności naukowej. W przekonaniu Rzecznika tak sformułowany wskaźnik pozwoli na skorzystanie z możliwości płynących z posiadania tego statusu wszystkim młodym uczonym, definiowanym przez rzeczywisty okres ich aktywności naukowej.

XI.801.5.2017