Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Do twórców i artystów stosuje się takie same zasady ubezpieczenia społecznego jak wobec osób prowadzących działalność gospodarczą lub wykonujących wolny zawód. Rzecznik Praw Obywatelskich zaapelował do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o podjęcie działań na rzecz wprowadzenia w tym zakresie nowych rozwiązań. W odpowiedzi Minister potwierdził potrzebę podjęcia debaty z udziałem przedstawicieli środowiska artystów i twórców nad zmianami uwzględniającymi specyfikę prowadzonej przez nich działalności.

Zdecydowana większość twórców i artystów ma nieregularne przychody, więc nie mogą ponosić stałych kosztów ubezpieczenia (miesięcznie ponad 1000 złotych). Rzecznik zwrócił się do Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o wprowadzenie w tym zakresie nowych rozwiązań, które odejdą od automatycznego zrównania artystów z przedsiębiorcami.

W odpowiedzi Minister podkreślił, że zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych twórcy i artyści podlegają ubezpieczeniom społecznym. Ustawa ta stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny. Uznania działalności za twórczą lub artystyczną dokonuje Komisja ds. Zaopatrzenia Emerytalnego Twórców działająca przy Ministrze Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Postulaty wprowadzenia odrębnych rozwiązań zmierzających do utworzenia odrębnego systemu zabezpieczenia społecznego – w opinii Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej – nie są uzasadnione. Odpowiedzialny jest on bowiem za powszechny system ubezpieczeniowy, w ramach którego artyści i twórcy już funkcjonują.

Odnosząc się do postulatu odmiennego ustalenia zasad opłacania składek na ubezpieczenia społeczne artystów i twórców, uwzględniającego specyfikę ich działalności oraz niestabilne zarobki Minister zauważył, że artyści i twórcy mogą podlegać ubezpieczeniom społecznym także jako pracownicy i zleceniobiorcy na ogólnych zasadach. Niewątpliwie część artystów nie osiąga z działalności artystycznej przychodów umożliwiających regularne opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne, niemniej jednak prowadzący pozarolniczą działalność również mogą nie osiągać takich przychodów, a składka za nich jest ustalana ryczałtowo, bez względu na to, czy osiągają przychód umożliwiający im opłacenie tych składek czy nie. Przyjęcie takiego rozwiązania wynika z założeń systemu emerytalnego, którego naczelnym celem jest zabezpieczenie chociażby minimalnych świadczeń emerytalnych i rentowych.

Należy zauważyć, że dane Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pokazują, że przeciętne świadczenia emerytalne i rentowe osób prowadzących pozarolniczą działalność (opłacających analogiczną składkę jak artyści) są niższe o ok. 200-400 zł od świadczeń innych grup ubezpieczonych. Oznacza to, że obniżenie składek artystów mieszczących się w tej grupie ubezpieczonych, przy jednoczesnym założeniu niesystematyczności w ich opłacaniu, doprowadzi do ustalenia świadczeń emerytalnych niespełniających swojej funkcji. Minister wskazał również, że system ubezpieczeń społecznych oparty jest na współfinansowaniu składek przez płatnika i ubezpieczonego. Oczywiście możliwe jest rozszerzenie kręgu podmiotowego płatników składek, niemniej jednak należałoby najpierw zbudować zręby współpracy pomiędzy podmiotami korzystającymi z pracy artystów, które miałyby wziąć na siebie koszty składek, a artystami, którzy z tych funduszy mieliby korzystać.

Odpowiadając na propozycję wzięcia udziału w szerokiej dyskusji nad ewentualnymi zmianami w zasadach ubezpieczenia artystów (odejścia od zrównania podstawy wymiaru składek tych osób z podstawą wymiaru składek osób prowadzących pozarolniczą działalność, współfinansowania kosztów ubezpieczenia artystów przez państwo oraz przedsiębiorców korzystających z pracy artystów i twórców), Minister podkreślił, że uważa za słuszne rozpoczęcie takiej dyskusji i niewątpliwie resort rodziny, pracy i polityki społecznej weźmie w niej udział. Z uwagi jednak na zakres poruszanych tematów (konieczność pozyskania środków od przedsiębiorców czerpiących dochody ze sztuki, a zwłaszcza mecenat państwa w zakresie kultury i dziedzictwa narodowego, który wyraża się we wspieraniu rozwoju kultury), głównym adresatem takiej propozycji oraz podmiotem wiodącym w toku tej dyskusji powinien być Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Komentarz Lesław Nawackiego, dyrektora zespołu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego w Biurze Rzecznika:

Stanowisko Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej potwierdza potrzebę podjęcia debaty z udziałem przedstawicieli środowiska artystów i twórców nad wypracowaniem założeń zmodyfikowanego systemu zaopatrzenia emerytalnego, uwzględniającego specyfikę prowadzonej przez nich działalności. Rzecznik wystąpi do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z propozycją podjęcia takich działań.