Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Pani, która nie może nosić maseczki z powodów zdrowotnych (choroba serca, depresja), została wyproszona ze sklepu, odebrano jej wózek. Stanowisko pracownika sklepu: „kierowniczka przez panią zapłaci mandat” – jak to jest, czy pracownikom sklepu lub podmiotowi, który go prowadzi grozi kara za obsługiwanie osób niestosujących się do obowiązku zasłaniania ust i nosa?

Przede wszystkim zaznaczyć należy, że przepisy do odwołania nałożyły obowiązek zakrywania ust i nosa m.in. w obiektach handlowych lub usługowych, placówkach handlowych lub usługowych i na targowiskach (straganach). Obowiązek ten można realizować zakrywając nos i usta maseczką lub częścią ubioru. Prawo dopuszcza również stosowanie przyłbicy albo kasku ochronnego.

Przepisy przewidują jednak kilka wyjątków. Należy do nich między innymi sytuacja, gdy osoba nie może zakrywać ust lub nosa z powodu stanu zdrowia, całościowych zaburzeń rozwoju, zaburzeń psychicznych, niepełnosprawności intelektualnej w stopniu umiarkowanym, znacznym albo głębokim, lub osoby mającej trudności w samodzielnym zakryciu lub odkryciu ust lub nosa. Przepisy nie wymagają okazania orzeczenia bądź zaświadczenia w tym zakresie.

Osobami mogącymi weryfikować przestrzeganie tego obowiązku przez obywateli są między innymi funkcjonariusze Policji. To konkretny obywatel, a nie właściciel sklepu, ponosi odpowiedzialność za swoje zachowanie (tu: stosowanie zakrycia nosa i ust podczas pobytu w sklepie). Być może w pewnych sytuacjach powstaną wątpliwości co do wyłączenia danej osoby od obowiązku zakrycia ust i nosa. Wówczas okazanie dokumentów (choć nie jest to obowiązek prawny), mogłoby się przyczynić do szybkiego wyjaśnienia sprawy. Funkcjonariusze są bowiem uprawnieni do ustalenia, czy dana osoba jest zwolniona z obowiązku zakrywania ust i nosa. Dlatego mają prawo odbierać stosowne wyjaśnienia i ewentualnie przyjmować dowody wskazujące na wypełnienie przesłanek do zwolnienia, o których mowa powyżej.

Należy również pamiętać, że w sytuacjach spornych, kiedy obywatel odmówi przyjęcia mandatu wystawionego przez Policję, sprawa zostanie skierowana do właściwego sądu. Wówczas ocena czy dane działanie stanowiło naruszenie prawa, będzie zależała od indywidualnych okoliczności konkretnego przypadku, które w razie wątpliwości, rozstrzygnie sąd powszechny.

Jeśli zaś chodzi o obowiązki właścicieli sklepów (pracodawców) i zakres ich odpowiedzialności to przepisy rozporządzenia w § 8 ust. 3 pkt 3 stanowią, iż zakłady pracy są obowiązane zapewnić:

• osobom zatrudnionym niezależnie od podstawy zatrudnienia rękawiczki jednorazowe lub środki do dezynfekcji rąk,
• odległość między stanowiskami pracy wynoszącą co najmniej 1,5 m, chyba że jest to niemożliwe ze względu na charakter działalności wykonywanej w danym zakładzie pracy, a zakład ten zapewnia środki ochrony osobistej związane ze zwalczaniem epidemii.

Ponadto, obiekty handlowe lub usługowe o powierzchni sprzedaży lub świadczenia usług powyżej 2000 m2, placówki handlowe oraz zarządzający targowiskami (straganami) są obowiązani zapewnić rękawiczki jednorazowe lub środki do dezynfekcji rąk dla klientów. Dodatkowo, obiekty handlowe lub usługowe o powierzchni sprzedaży lub świadczenia usług powyżej 2000 m2 oraz placówki handlowe są obowiązane dokonywać, w godzinach ich otwarcia, co najmniej raz na godzinę, dezynfekcji stanowiska kasowego lub stanowiska obsługi, lub dystrybutora na stacji paliw płynnych.

Przestrzeganie powyższych obowiązków może być weryfikowane między innymi przez Policję, Inspekcję Sanitarną albo Inspekcję Handlową, która zgodnie z ustawą, jest wyspecjalizowanym organem kontroli powołanym do ochrony interesów i praw konsumentów oraz interesów gospodarczych państwa. Do zadań Inspekcji Handlowej należy m.in. kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów odrębnych w zakresie produkcji, handlu i usług. Wojewódzki inspektor może wystąpić z wnioskiem do właściwego miejscowo komendanta Policji o jej pomoc, jeżeli jest to niezbędne do przeprowadzenia czynności kontrolnych. Przepisy ustawy o Inspekcji Handlowej stanowią, że kto wbrew obowiązkowi nie wykonuje decyzji, wydanych przez organ Inspekcji lub z jego upoważnienia przez inspektora, albo usuwa dowody lub produkty zabezpieczone w toku kontroli, podlega grzywnie w wysokości do 360 stawek dziennych. Kto wbrew żądaniu inspektora nie usuwa niezwłocznie uchybień porządkowych lub organizacyjnych stwierdzonych w toku kontroli, podlega karze grzywny w wysokości do 5000 zł.

Niezależnie od tego, zasady nakładania kar pieniężnych przez Inspekcję Sanitarną oraz ich wysokość uregulowane zostały w ustawie o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Zgodnie art. 48a ust. 1 pkt 3 tej ustawy, kto w stanie zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii nie stosuje się do ustanowionych nakazów, zakazów lub ograniczeń (w tym m.in. obowiązku wykonania określonych zabiegów sanitarnych, jeżeli wykonanie ich wiąże się z funkcjonowaniem określonych obiektów produkcyjnych, usługowych, handlowych lub innych obiektów) podlega karze pieniężnej w wysokości od 10 000 zł do 30 000 zł. Kara ta wymierzana jest w drodze decyzji administracyjnej przez państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.

Podstawa prawna:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz.U.2020.1066 ze zm).
• Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz.U.2019.1239 ze zm.).
• Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (t.j. Dz.U.2019.1668 ze zm.).
• Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz.U.2019.1292 ze zm.).

Strona Wojewódzkiego Inspektoratu Inspekcji Handlowej w Warszawie: http://wiih.org.pl/index.php?id=119