Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Nawet rok trwa oczekiwania na rozmowę z konsulem w sprawie Karty Polaka - stwierdziła m.in. Najwyższa Izba Kontroli wśród licznych problemów dotyczących wydawania karty 
• Zdaniem NIK urzędy konsularne na Wschodzie nie były właściwie przygotowane do obsługi rosnącej liczby wniosków o jej przyznanie
• Sprawy te załatwiano z opóźnieniem i licznymi błędami wobec niewystarczającej obsady kadrowej konsulatów, braku szkoleń i sprzętu do wykrywania sfałszowanych dokumentów
• Rzecznik Praw Obywatelskich spytał szefa MSZ, jakie działania podjęto w związku z wynikami kontroli NIK

- Poruszony problem w istotny sposób wpływa na poszanowanie praw osób ubiegających się o wydanie karty i narusza zasadę zaufania do państwa – napisał zastępca RPO Stanisław Trociuk do szefa MSZ Jacka Czaputowicza. 

Wyniki kontroli NIK

We wrześniu 2018 r. NIK przedstawiła Informację o wynikach kontroli przyznawania Karty Polaka osobom zamieszkałym za wschodnią granicą RP. Stwierdzone nieprawidłowości to m.in.:

• niedobór kadry w placówkach konsularnych, duża rotacja urzędników,
• brak szkoleń z zakresu przepisów o Karcie Polaka i rozpoznawania fałszerstw dokumentów oraz brak odpowiedniego sprzętu do wykrywania sfałszowanych dokumentów,
• nieinformowanie o większości tych fałszerstw (89 proc. spraw), co obniżało autorytet polskich placówek konsularnych,
• długi czas oczekiwania na rozmowę z konsulem (maksimum to 380  dni) i na złożenie wniosku o przyznanie Karty,
• zbyt mała liczba dyżurów - urzędy konsularne praktycznie niedostępne dla wnioskodawców,
• błędy formalne i proceduralne przy wydawaniu Kart Polaka, nieprzestrzeganie obowiązujących terminów,
• stosowana od 2017 r. wersja 2.0 systemu Centralnego Rejestru Przyznanych i Unieważnionych Kart Polaka była niedopracowana, przez co generowała błędy przy drukowaniu blankietów. W części przypadków błędy przy wprowadzaniu danych popełniali sami urzędnicy; niektórzy w ogóle nie uzupełniali rejestrów,   
• dostęp do tego systemu mieli czasowo urzędnicy bez odpowiednich uprawnień.

NIK we wnioskach wskazała m.in. na konieczność:

• podjęcia działań zapewniających adekwatną obsadę urzędników konsularnych oraz doposażenie placówek w sprzęt ułatwiający badanie dokumentów pod kątem wykrywania i eliminacji fałszerstw,
• zwiększenia nadzoru nad przebiegiem rozpatrywania wniosków o przyznanie Karty Polaka oraz specjalistycznych szkoleń urzędników konsularnych,
• wprowadzenia niezbędnych usprawnień w systemach Wiza - Konsul i CRKP w celu bardziej efektywnego wykorzystania możliwości technicznych tych systemów,
• pogłębionej analizy procederu fałszowania dokumentów przez osoby ubiegające się o przyznanie Karty Polaka, co umożliwi ocenę skali problemu i zminimalizowanie ryzyka,
• informowania organów ścigania o fałszerstwach dokumentów podczas ubiegania się o Kartę Polaka,
• wskazywania w treści decyzji o przyznaniu lub przedłużeniu ważności Karty Polaka okresu, na jaki jest ona wydawana,
• zwiększenia liczby dyżurów konsularnych w związku z przyznawaniem karty,
• skrócenia czasu oczekiwania na spotkanie z konsulem w sprawie karty.

Czym jest Karta Polaka

Wprowadzona w 2007 r. Karta Polaka miała pomóc rodakom zamieszkałym za wschodnią granicą w zachowani związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym oraz wesprzeć ich starania o zachowanie języka polskiego. Chodzi o osoby z: Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Estonii, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Litwy, Łotwy, Republiki Mołdowy, Federacji Rosyjskiej, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy i Uzbekistanu.

Karta Polaka to wydawany przez konsula RP dokument potwierdzający przynależność do narodu polskiego i poświadczający uprawnienia przyznane ustawą z 7 września 2007 r. o Karcie Polaka. Karta może być przyznana osobie, która deklaruje przynależność do narodu polskiego i  łącznie spełnia następujące warunki:

• wykaże związek z polskością przez przynajmniej podstawową znajomość języka polskiego, który uważa za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich tradycji i zwyczajów;
• w obecności konsula RP lub upoważnionego pracownika uprawnionej organizacji, złoży pisemną deklarację przynależności do narodu polskiego;
• wykaże, że jest narodowości polskiej lub posiadała obywatelstwo polskie, lub co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej lub posiadało obywatelstwo polskie albo przedstawi zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej, potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej przez co najmniej ostatnie 3 lata.

Posiadacz Karty Polaka ma prawo m.in. do:

• zwolnienia z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę na zasadach określonych w ustawie z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy;
• wykonywania działalności gospodarczej na takich samych zasadach, jak obywatele polscy; 
• podejmowania studiów, studiów doktoranckich oraz innych form kształcenia;
• korzystania z form kształcenia na zasadach określonych w ustawie z 7 września 1991 r. o systemie oświaty;
• korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych;
• ulgi 37% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego;
• bezpłatnego wstępu do muzeów państwowych.

VII.071.28.2018