Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Na prywatnej działce znalazło się stanowisko archeologiczne, co oznaczało konieczność specjalistycznych badań
• Archeolog, który je przeprowadził, wystawił fakturę osobie, z którą się kontaktował w tej sprawie, choć nie było miedzy nimi pisemnej umowy 
• Kobieta odmówiła zapłaty m.in. dlatego, że działka jest własnością jej syna
• Sąd prawomocnie oddalił pozew archeologa o zapłatę od kobiety
• AKTUALIZACJA: 3 listopada 2022 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt I NSNc 783/21) oddalił skargę nadzwyczajną RPO w tej sprawie

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył skargę nadzwyczajną na korzyść archeologa. Wskutek błędnego wyroku jego firma znalazła się w bardzo trudnej sytuacji. Wykonując ustną umowę z pozwaną, poniósł koszty opłacenia pracowników,  ich zamieszkania i wyżywienia ponad przez 3 miesiące, koszty sprzętu i inne.

Historia sprawy

Na podstawie umowy zlecenia archeolog wykonał badania archeologiczne na prywatnej działce, gdzie znajduje się  stanowisko archeologiczne.

Według zgody konserwatora zabytków, w przypadku natrafienia w wykopach sondażowych na substancje zabytkową, badaniami archeologicznymi miała zostać objęta pozostała część działki przeznaczonej pod zabudowę. W trakcie badań sondażowych na działce stwierdzono lokalizację wielokulturowej osady pradziejowej z popielnicami ciałopalnymi świadczącymi o istnieniu cmentarzyska. W efekcie rozszerzono zakres prac o szerokopłaszczyznowe badania archeologiczne na pozostałej części działki, na co uzyskano zgodę konserwatora zabytków. Pozwana została poinformowana  o wyniku badań sondażowych i konieczności przeprowadzenia dalszych prac.

Archeolog wystawił zlecającej fakturę, której nie zapłaciła. Wskazała, że działka jest własnością jej syna. Powołała się też na nieuzgodnienie z nią wykonanych prac oraz brak konieczności ich przeprowadzenia na całym terenie działki. Dlatego archeolog pozwał kobietę o zapłatę kilkudziesięciu tys. zł z odsetkami.

Sąd Rejonowy w 2015 r. częściowo uwzględnił powództwo i zasądził od pozwanej część żądanej kwoty. Wskazał, że umowa nie została zawarta w formie pisemnej, a ustalenia co do ceny i zakresu prac były dokonywane wyłącznie między powodem i pozwaną. Strony ustaliły wynagrodzenie  800 zł za każdy przebadany ar działki.

W sumie badania objęły obszar 35 arów. Faktura została odesłana przez z informacją, że zleceniem objęty był jedynie obszar 8,5 arów. Zdaniem pozwanej po stwierdzeniu konieczności zwiększenia obszaru prac winny one zostać przerwane, a ona sama powinna być  poinformowana o możliwości ubiegania się o dopłatę, co nie miało miejsca.  

Zdaniem Sądu Rejonowego mimo braku umowy pisemnej doszło do zawarcia przez strony w drodze zgodnego porozumienia umowy o świadczenie usług. Pozwana dokonywała zaś z powodem wszelkich ustaleń. A właściciel działki złożył tylko wniosek o pozwolenie na przeprowadzenie badań oraz udzielił zgody na wycinkę krzewów i drzew.

Sąd wskazał, że prawo nie przewiduje obowiązku zapłaty przez właściciela nieruchomości, na której przeprowadzono prace objęte umową, skoro nie był jej on stroną.

A pozwana była informowana o przebiegu badań, w tym o konieczności przeprowadzenia badań szerokopłaszczyznowych. Była wielokrotnie obecna na miejscu, co wskazuje, że wiedziała, iż pracownicy powoda prowadzą badania na niemal całej powierzchni działki, a nie tylko na części 8,5 ara, przewidzianej do badań sondażowych.

W apelacji pozwana zakwestionowała ponownie swoją legitymację bierną w sprawie. Wniosła o uchylenie wyroku I instancji i oddalenie powództwa.

W 2016 r. Sąd Okręgowy przychylił się do apelacji i oddalił powództwo. Uznał, że Sąd Rejonowy niezasadnie przyjął, iż z ustaleń, że pozwana bywała na działce w trakcie prac, prowadziła rozmowy z powodem i negocjowała z nim cenę i obszar prac, wynika, że doszło do zawarcia przez nią umowy, z której miałoby wynikać zobowiązanie do zapłaty.

Zdaniem Sądu Okręgowego za osobę upoważnioną do faktycznego zaangażowania w przeprowadzenie prac uważał się syn pozwanej, bo to on złożył wniosek o zgodę na prace do konserwatora zabytków.

Sąd Okręgowy podkreślił, że legitymacja do ubiegania się o wydanie zezwolenia przysługuje nie każdej osobie, ale tej, której przysługuje tytuł prawny do nieruchomości. Takim tytułem nie dysponowała pozwana, lecz jej syn. Dlatego sąd nie zgodził się z sądem I instancji, by to pozwana była stroną umowy. Powód zatem nie miał podstaw do przyjęcia, że kto inny ma zgodę do przeprowadzenia prac, a kto inny jest zobowiązany do zapłaty za nie.

Argumentacja RPO

Rzecznik wniósł o uchylenie przez SN wyroku Sądu Okręgowego i oddalenie apelacji pozwanej jako oczywiście bezzasadnej.

Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił, że doszło do zawarcia ustnej umowy zlecenia badań archeologicznych przez powoda i pozwaną. Stanowisko sądu II instancji co do braku zawarcia umowy nie  uwzględnia całokształtu faktów i dowodów. Pominął on zwłaszcza kontakty między stronami, które doprowadziły do ustalenia wynagrodzenia oraz wyrażenia przez powoda w interesie syna pozwanej zgody na podjęcie się badań archeologicznych. Z żadnego dowodu nie wynika, by pozwana w kontaktach z powodem występowała w charakterze pełnomocnika swego syna.

A jej zeznania  pozostają niejednoznaczne, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd Rejonowy. Z jednej strony potwierdziła zawarcie umowy z powodem na przebadanie 8,5 ara działki, by w innym miejscu zeznań stwierdzić, iż „nikt nie zlecał badań powodowi”. A w odpowiedzi na przesłaną fakturę wprost wskazano, że pozwana zleciła badania wykopaliskowe, kwestionując jedynie objętą zleconymi pracami powierzchnię działki.

W świetle zasad doświadczenia życiowego uzasadnione jest przyjęcie, że osoba, która negocjuje warunki umowy i ustala jej istotne postanowienia, występuje jako strona umowy. Jeśli ktoś występuje nie w swoim imieniu, to kwestię tę podnosi w pierwszej kolejności w ramach negocjacji. A jako zwyczajowo normalną traktuje się sytuację, gdy badania archeologiczne zleca i opłaca wykonawca realizujący inwestycję, a nie właściciel gruntu.

Wskutek wyroku doszło do naruszenia konstytucyjnej zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP. Ochronie konstytucyjnej na tej podstawie podlega także zaufanie osoby poszukującej ochrony swych praw na drodze sądowej, że sąd przeprowadzi pełną, należytą ocenę całokształtu ujawnionych okoliczności, aby  uniknąć sytuacji, w której wyrok może  godzić w elementarne poczucie sprawiedliwości.

Tymczasem Sąd Okręgowy, przy zastosowaniu zabiegów interpretacyjnych co najmniej jurydycznie wątpliwych, doprowadził do zmiany rozstrzygnięcia, zamykając powodowi możliwość uzyskania należnego wynagrodzenia.

Wskutek ewidentnie błędnego wyroku powód znalazł się w trudnej sytuacji finansowej i do dziś on i rodzina odczuwają tego skutki. Czuje się rozgoryczony i oszukany przez państwo

Zarzuty prawne skargi

Zaskarżonemu postanowieniu RPO zarzucił oczywistą sprzeczność istotnych ustaleń sądu z zebranym materiałem dowodowym - wskutek uznania, że nie można stwierdzić, iż pozwana zawarła z powodem umowę o świadczenie usług, w której zobowiązała się do zapłaty na rzecz powoda wynagrodzenia za wykonane przez niego badania archeologiczne.

Zarzucił też rażące naruszenie przepisów prawa materialnego wskutek bezpodstawnej odmowy zastosowania art. 353 § 1 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego i art. 735 § 1 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 750 Kodeksu cywilnego, w następstwie przyjęcia błędnej wykładni art. 31 ust. la pkt 2 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Przewidziany w tym przepisie prawa obowiązek pokrycia kosztów badań archeologicznych jest równoznaczny z wyłączeniem prawnej możliwości zawarcia umowy, w której inna osoba niż podmiot zamierzający realizować roboty ziemne lub dokonać zmiany charakteru dotychczasowej działalności na terenie, na którym znajdują się zabytki  archeologiczne, zobowiązuje się względem wykonawcy badań archeologicznych do zapłaty wynagrodzenia, przy jednoczesnym pominięciu konsekwencji prawnych, wynikających z zasady swobody umów, statuowanej w ramach art. 3531 Kodeksu cywilnego.

Ponadto wyrokowi zarzucił naruszenie konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej, zasady zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP oraz przysługującej powodowi na gruncie art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP konstytucyjnej ochrony praw majątkowych. Prawomocne rozstrzygnięcie oznacza bowiem niemożność uzyskania przez powoda stosownego wynagrodzenia, mimo należytego wykonania przez niego prac w ramach badań archeologicznych, zleconych mu przez pozwaną

IV.7000.60.2019