Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Działacze i osoby aktywne w sprawach publicznych lokalnie coraz częściej czują się wypaleni. Postanowili o tym porozmawiać i wspólnie poszukać rozwiązań. Spotkanie odbyło się 6 lutego w Biurze RPO i było transmitowane.
• Poziom wypalenia jest niższy wśród tych uczestników, którzy mogą liczyć na wsparcie w organizacji  - pokazał to sondaż przeprowadzony przez Uniwersytet SWPS. 
• W drugiej części uczestnicy spotkania metodą konsultacji społecznych World Cafe rozmawiali o możliwych działaniach i wspólnie pracowali nad rekomendacjami zarówno dla samych działaczy jak i dla zarządów i liderów organizacji pozarządowych oraz ruchów nieformalnych.

Ludzie pełni empatii i wrażliwości często podejmują działania i wybierają zawody związane z pomaganiem i wspieraniem innych. Pracują w organizacjach pozarządowych na etatach lub jako wolontariusze. Starają się zmieniać świat wokół siebie na lepszy. Aktywistki i aktywiści, ich pomysłowość i zaangażowanie pozwala zmieniać Polskę na lepsze. Działacze są potrzebni zarówno na wsiach jak i w dużych aglomeracjach, do zastopowania nielegalnego wysypiska śmieci w pobliskim lasku, jak i obrony demokracji.

Nie zawsze ich praca jest jednak doceniana a nawet dostrzegana, co może wywoływać zniechęcenie i frustrację. Od kilku lat działacze organizacji pozarządowych i aktywiści coraz częściej też stają się ofiarami różnego rodzaju presji, nacisków, a nawet hejtu i przemocy słownej i fizycznej związanej z tym, co robią.

Broniąc demokracji, praw człowieka, przyrody, obywatelki i obywatele stają się często ofiarami przemocy werbalnej i zorganizowanej nagonki w przestrzeni publicznej. Osoby wierzące głęboko w ideały dobra wspólnego, i działające na jego rzecz czasem płacą za to cenę np. w postaci obniżenia nastroju czy stanów lękowych. 

• Tak było z czołową działaczką organizacji ekologicznej w Polsce, która nagle poczuła, że nie daje rady działać, występować publicznie, że czuje ataki paniki.
• Ktoś inny został wyrzucony z pracy za udział w manifestacjach w obronie wolnych sądów lub został wyszydzony przez lokalną prasę.
• Przeciwko działaczom wytaczane są coraz cięższe działa (ostatnio agencja PR przeciwko organizacji WWF).
• Działacze często długo nie zdają sobie sprawy z tego, co się z nimi dzieje. Przestają działać bo tracą zapał lub odczuwają lęk.

Ich macierzyste organizacje skupione często na pozyskiwaniu funduszy i papierologii nie wypracowały procedur pomocowych, nie wiedzą kiedy i jak pomóc.

Nie działa także publiczny system w zakresie ochrony zdrowia/wsparcia psychicznego dla osób w kryzysie psychicznym.

- Nie ulega wątpliwości, że presja wywierana na środowisko działaczy społecznych wzrasta - mówił podczas otwarcia konferencji RPO Adam Bodnar. - Z jednej strony mamy polaryzację społeczną, z drugiej naciski związane z finasowaniem organizacji pozarządowych, brak poczucia bezpieczeństwa w miejscu pracy, łączenie życia zawodowego z działalnością społeczną. Działacze i działaczki stają przed różnymi wyzwaniami i często padają ofiarami kryzysu psychicznego. Kłopoty dotyczą tych, którzy np. walczą z uciążliwymi inwestycjami lokalnymi, ale również przedstawicieli stowarzyszeń sędziowskich i prokuratorskich. Aby zbadać ten problem, zleciliśmy badania, które przeprowadziął pani dr Marzena Cypryańska-Nezlek z Uniwersytetu SWPS. Bardzo cieszę się, że dzięki tej konferencji będziemy mogli porozmawiać o problemie i wypracować konkretne rekomendacje.

Prof. Radosław Markowski z Uniwersytetu SWPS wygłosił wykład na temat zagrożeń demokracji i roli społeczeństwa obywatelskiego. Mówił m.in., że wprawdzie jest pewien trend antyimigrancki, wzrasta poczucie zagrożenia, ale w Europie zachodniej nie ma zagrożenia demokracji. Jest jeden kraj, w którym coś się zmieniło w kierunku większego autorytaryzmu i nacjonalizmu i są to Stany Zjednoczone. Demokracja nie potrafi sobie poradzić z kapitalizmem – następuje dalszy wzrost nierówności społecznej.

Katarzyna Jagiełło mówiła o tym, jak dużym zainteresowaniem cieszy się temat wypalenia zawodowego i kryzysu psychicznego wśród działaczy. Przedstawiła sytuację pracowników i pracowniczek NGO z punktu widzenia wieloletniej działaczki. Podkreślała, że jedynie połowa osób doświadczających wypalenia i depresji szuka pomocy. Większość działaczy to osoby wrażliwe, zderzające się z trudną rzeczywistością. W Polsce bardzo trudno uzyskać pomoc w kryzysie psychicznym – polska służba zdrowia tu zawodzi. Kultura pracy – osoby zarządzające NGO często nie mają szansy na polepszanie umiejętności przywódczych. Katarzyna Jagiełło sama doświadczyła wypalenia zawodowego i widzi, że system związany z poszanowaniem godności w Polsce szwankuje.

O stresie pourazowym i wypaleniu zawodowym wśród osób które pomagają innym opowiedziała Bianca-Beata Kotoro,  psycholożka społeczna i psychoterapeutka. Problemy te wielokrotnie są lekceważone przez społeczeństwo. Niezwykle ważne jest wypracowanie przez organizacje pozarządowe systemowych rozwiązań, które będą zapobiegały wypaleniu zawodowemu i nadmiernemu stresowi wśród pracowników. Przywołała przykład organizacji, która zajmuje się wyszukiwaniem dawców szpiku kostnego. Jej aktywiści doświadczali wypalenia, z czym poradzono sobie konkretnymi rozwiązaniami m.in. poprzez wprowadzenie superwizji grupowej.

Jakub Wygnański mówił o "paliwie trzeciego sektora” czyli pieniądzach i ludziach zmotywowanych. Są dwa rodzaje organizacji: małe napędzane pasją ludzi i duże zatrudniające wielu pracowników, które powinny korzystać z pieniędzy publicznych. Dużym problemem jest brak pieniędzy. Inne wypalenie dotyczy aktywistów: życie między patosem, a apatią. Wypaleniu sprzyjają m.in. poczucie niezastępowalności czy brak bliskich relacji.

Badanie „Wyzwania i zagrożenia pracy w NGO i nieformalnych ruchach społecznych”

W badaniu „Wyzwania i zagrożenia pracy w NGO i nieformalnych ruchach społecznych”, o którym mówiła Marzena Cypryańska-Nezlek, analizowano m.in.: poziom wypalenia, poziom niepokoju i przygnębienia oraz ich związek z poziomem stresu, presją w organizacji/ruchu, poczuciem skuteczności, satysfakcją z pracy oraz poziomem odczuwanej wrogości i doświadczanej przemocy. Analizowano również zależność między poziomem wsparcia w organizacjach i ruchach i poziomem wypalenia.

W badaniu wzięło udział 918 osób, z czego 75% to osoby z organizacji pozarządowych (średnia wieku: 40), a 25% - osoby z nieformalnych ruchów społecznych (średnia wieku: 43). W całej próbie około 70% stanowiły kobiety. Większość (71%) uczestników badania miała wykształcenie wyższe.

Wyniki części ilościowej badania oraz analiza pytań otwartych wskazują, że powszechnym problemem jest stres (43% osób czuje się zestresowana bardzo lub ekstremalnie) oraz duży poziom wyczerpania fizycznego, jak i emocjonalnego. W okresie ostatnich 7 tygodni około 46% uczestników czuło wyczerpanie fizyczne często lub bardzo często, z czego 8% niemal codziennie. Duża część uczestników badania (około 38% osób) czuła się wypalona często lub bardzo często, z czego 9% każdego dnia. Spójne z literaturą przedmiotu wyniki badania wskazują, że poziom wypalenia wśród osób działających w NGO i ruchach nieformalnych jest związany silnie z poziomem odczuwanego stresu. Jest też skorelowany z poziomem odczuwanej presji w pracy/działalności (45-49% osób czuje presję, by pracować/działać lub osiągać więcej) oraz poczuciem braku skuteczności, np. w zderzeniu z systemem, administracją, biernością społeczną (39% uczestników badania ma poczucie, że „wali głową w mur”).

Wypalenie jest też skorelowane dodatnio z poziomem odczuwanej wrogości w pracy oraz z poziomem zastraszania (choć ten ostatni związek jest raczej słaby). Najwyższy poziom odczuwanej wrogości dotyczy wrogości ze strony obcych ludzi i administracji oraz polityków (tutaj wskaźniki są wyższe w przypadku uczestników z ruchów nieformalnych niż z organizacji pozarządowych). Dużym problemem jest poziom odczuwanej nagonki medialnej (36% uczestników z ruchów nieformalnych i 22% uczestników z organizacji pozarządowych doświadcza nagonki często lub niemal codziennie).

Jedynie 16% uczestników wskazało, że zostali w jakikolwiek sposób przeszkoleni lub poinformowani, jak radzić sobie z różnymi potencjalnymi zagrożeniami związanymi z wykonywaną pracą/działalnością, takimi jak: hejt, przemoc, problemy emocjonalne. Jedynie 7% uczestników badania wskazało „Tak” bez zastrzeżeń, przy pytaniu „Czy organizacja/ruch, w której obecnie pracujesz/działasz ma wypracowane/ustalone jakiekolwiek procedury pomocowe dla osób, które doświadczają przemocy lub są w kryzysie psychicznym”. Tylko 20% osób wie, do kogo zwrócić się w organizacji/ruchu w przypadku doświadczania przemocy lub kryzysu psychicznego związanego z pracą/działalnością w organizacji/ruchu. Również w pytaniach otwartych pojawiał się często problem niewystarczającego wsparcia w przypadku różnych problemów, w tym kryzysu zdrowia psychicznego, czy konieczności rozwiązywania konfliktów i napięć interpersonalnych w organizacji czy ruchu.

Co ważne, wyniki badania pokazały, że poziom wypalenia jest niższy wśród tych uczestników, którzy mogą liczyć na wsparcie w organizacji w porównaniu z tymi, którzy nie mogą liczyć na takie wsparcie.

Konferencję przygotowali wspólnie BRPO i partnerzy Uniwersytet SWPS, Fundacja Stabilo, portal NGO.pl, który jako pierwszy pisał o problemie wypalenia aktywistów i działaczy.  Na konferencję zaproszono także ekspertów socjologów, politologów, psychologów

W drugiej części uczestnicy spotkania metodą konsultacji społecznych World Cafe rozmawiali o możliwych działaniach i wspólnie opracowali rekomendacje zarówno dla samych działaczy jak i dla zarządów i liderów organizacji pozarządowych oraz ruchów nieformalnych (rekomendacje zostaną udostępnione na stronie rpo.gov.pl).

Tematy dyskusji przy stolikach:

1. Jak rozpoznać kryzys zdrowia psychicznego? Objawy i procedury, które można wprowadzić? – dr Marzena Cypryańska-Nezlek
2. Zmiany systemowe w prawie - ochrona aktywistów, aktywistek i inne – Magdalena Wilczyńska
3. Rekomendacje dla osób w kryzysie i otoczenia (rodzina, sieci nieformalne, ruchy samopomocowe, etc.) – Bianca-Beata Kotoro, Sylwia Kowalska
4. Rekomendacje dla osób zarządzających organizacjami – Katarzyna Jagiełło, Dariusz Supeł
5. W jaki interesujący sposób opowiedzieć o problemie w mediach? Media i marketing – Adrian Stelmaszyk

Program Konferencji:

Część transmitowana online

• Otwarcie konferencji - dr hab. Adam Bodnar, rzecznik praw obywatelskich
• 10.15 - Zagrożenia demokracji i rola społeczeństwa obywatelskiego – prof. Radosław Markowski - socjolog, politolog, dyrektor Centrum Studiów nad Demokracją, Uniwersytet SWPS
• 10.45 - Dzielne i dzielni w opałach. O kryzysie psychicznym działaczek i działaczy NGO i ruchów nieformalnych – Katarzyna Jagiełło (ekspertka ds. różnorodności biologicznej, aktywistka ekologiczna, feministka)
• 11.00 - Stres pourazowy, wypalenie zawodowe – czyli nowe problemy i wyzwania dla psychiatrów i psychoterapeutów w kontekście zmian społecznych i klimatycznych oraz prezentacja sprawdzonych praktyk do zastosowania przez organizacje pozarządowe – Bianca-Beata Kotoro - psycholog społeczny, psychoterapeutka, Instytut Psychologiczno-Psychoseksuologiczny Terapii i Szkoleń " BEATA VITA"
• 11.30 - Kondycja Trzeciego sektora w Polsce. Nowe wyzwania - Jakub Wygnański – socjolog, działacz społeczny, prezes zarządu fundacji Pracownia Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”.

12.00 Dyskusja

• 12.30 - Prezentacja wyników badania dotyczącego kryzysu psychicznego osób działających w NGO oraz aktywistów i aktywistek z ruchów nieformalnych dr Marzena Cypryańska-Nezlek – psycholożka społeczna, Uniwersytet SWPS

13.00 Zakończenie transmisji

Debata stolikowa World Café

• 13.45  - Przy siedmiu stolikach usiądą psychiatrzy, psycholodzy, przedstawiciele NGO, samorządowcy, prawnicy, edukatorzy, którzy metodą partycypacyjną będą szukać możliwych rozwiązań problemu.

Prowadzenie: Łukasz Broniszewski - działacz społeczny, filozof, ekspert ds. konsultacji społecznych - prezes zarządu Fundacji Stabilo.

• 15.45 - prezentacja rekomendacji (przedstawiciele poszczególnych stolików przedstawią swoje pomysły na działania, rekomendacje)
• 16.45 - podsumowanie

World Café jest wstępem do konsultacji społecznych. W ramach spotkania organizowana jest w grupach dyskusja, w której nie szuka się gotowych rozwiązań, ale konfrontuje się różne punkty widzenia i różne oczekiwania zaangażowanych stron. Dzięki wymianie pomysłów można stworzyć listę punktów wspólnych oraz określić kontrowersje dotyczące tematu konsultacji. Uczestnicy mają możliwość przedyskutowania wszystkich aspektów w różnych grupach przy różnych stolikach. Tym samym można wypracować wstępne pomysły oraz znaleźć kompromisowe rozwiązania. Taka dyskusja może okazać się dobrym punktem wyjścia przy dalszych etapach konsultacyjnych. Szeroki opis metody na stronie Partycypacja Obywatelska:

https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/techniki/world-cafe/