Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego w Elblągu dotyczącego przepisu ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Na jego podstawie Agencja Nieruchomości Rolnych dochodzi roszczeń z tytułu bezumownego korzystania z gruntów rolnych Skarbu Państwa. W takich przypadkach opłata wynosi pięciokrotność wysokości ustalonego czynszu – natomiast, gdy właścicielem gruntu jest podmiot prywatny, nie stosuje się takiego progu cenowego. Rzecznik przedstawił w tej sprawie stanowisko wskazując na niekonstytucyjność zaskarżonego przepisu.

W ocenie Rzecznika, przepis ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa w sposób nieuzasadniony narusza konstytucyjne gwarancje równej ochrony praw. RPO nie neguje istnienia problemu zawłaszczania gruntów państwowych przez osoby prywatne celem pozyskania środków finansowych z systemu dopłat bezpośrednich czy też poprzez samo pobieranie pożytków z wielkohektarowych gospodarstw rolnych. Kwestionowany środek prawny jest jednak nieadekwatny do rozwiązania tego problemu, a przede wszystkim – nadmiernie restrykcyjny dla prywatnych uczestników obrotu. To, że dany grunt pozostaje w zasobie państwowej osoby prawnej, jaką jest Agencja Nieruchomości Rolnych, nie uzasadnia uprawnienia Agencji do pobierania wyższego wynagrodzenia (mającego w istocie charakter kary pieniężnej) za bezumowne korzystanie z takiego gruntu, niż to przyznane właścicielowi realizującemu swoje uprawnienia według ogólnych zasad kodeksu cywilnego. Nie można także wskazać normy konstytucyjnej, która uzasadniałaby wprowadzenie takiego jednostkowego (przysługującego jedynie Skarbowi Państwa) uprzywilejowania.

Przepis ten może utrwalać istniejące patologie – jedyną jego funkcją jest bowiem ukaranie posiadaczy, w żaden sposób jednak nie mobilizuje on samej Agencji do podejmowania skuteczniejszych działań. Nie ułatwia też ani nie usprawnia samych procesów odzyskiwania gruntów, a do tego jest szczególnie krzywdzący dla posiadaczy „w dobrej wierze”. Narusza też równowagę w relacjach prywatnoprawnych pomiędzy Skarbem Państwa, jako właścicielem, i prywatnymi posiadaczami nieruchomości. W sposób nieuprawniony i nadmierny chroni bowiem innteresy właściciela, nie dając adekwatnych gwarancji ochronnych pozostałym uczestnikom obrotu.

Sprawa jest kontynuacją wcześniejszego wystąpienia Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, skierowanego na skutek skarg rolników indywidualnych i ich zrzeszeń.