Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Z powodu wstrzymania widzeń wobec stanu epidemii osoby pozbawione wolności mają ograniczone możliwości podtrzymywania więzi rodzinnych
• Zdaniem RPO powinni mieć oni prawo realizacji przysługującego im widzenia za pośrednictwem komunikatora Skype lub innej technologii wideo
• A taki sposób kontaktu wydaje się bezpieczniejszy niż rozmowa telefoniczna, bo funkcjonariusz Służby Więziennej ma większą kontrolę nad sytuacją

Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynął postulat adwokata skierowany do Ministerstwa Sprawiedliwości. Chodzi o sytuację osób tymczasowo aresztowanych, które z uwagi na wstrzymanie realizacji widzeń w jednostkach penitencjarnych - z powodu konieczności zapobiegania szerzeniu się epidemii COVID-19 - mają ograniczone możliwości podtrzymywania więzi rodzinnych.

Propozycja adwokata zakłada, że w przypadku podjęcia przez dyrektora jednostki penitencjarnej decyzji o ograniczeniu lub zakazie widzeń osób pozbawionych wolności z członkami ich rodzin, osoby tymczasowo aresztowane, po uzyskaniu zgody, miałyby możliwość realizacji prawa do kontaktu z rodziną i innymi bliskimi za pośrednictwem systemów łączności internetowej tj. komunikatora Skype.

W sprawie negatywne stanowisko zajął Departament Legislacyjny Prawa Karnego MS. Wskazano, że umożliwienie aresztowanym korzystania z systemów łączności stoi w sprzeczności z celem wykonywania aresztu, jakim jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego. Podkreślono, że obecny stan epidemii nie pozwala ocenić, na jaki czas byłoby możliwe wprowadzenie proponowanych rozwiązań. Dodano, że wiązałoby się to m.in. z koniecznością dodatkowych kosztów SW związanych z wyposażeniem w odpowiednie urządzenia.

RPO przedstawia jednak Ministrowi Sprawiedliwości argumenty przemawiające za całościowym przeanalizowaniem korzystania przez osoby skazane i aresztowane z komunikatora internetowego - w ramach realizacji prawa do utrzymywania kontaktu z rodziną za pomocą widzeń.

Obecnie, w zależności od typu zakładu karnego, skazani mogą korzystać ze Skype od jednego do kilku razy w miesiącu, przez czas od 10 minut do godziny. A SW dostrzega okoliczności, w których realizacja spotkania skazanego z bliskimi za pośrednictwem komunikatora internetowego jest niezbędna, by mógł on utrzymać relacje z członkami rodziny.

Jedną z nich jest odbywanie kary w zakładzie znajdującym się w znacznej odległości od miejsca zamieszkania rodziny – co prowadzi do ograniczenia kontaktów rodzinnych. Znaczenie ma też fakt, że osoby odwiedzające to również osoby w podeszłym wieku, osoby z niepełnosprawnościami bądź matki z małymi dziećmi, dla których dalsza podróż  wiąże się z dużymi trudnościami.

Niekiedy rodzina osoby będącej w izolacji więziennej na stałe zamieszkuje poza granicami Polski. Odwiedziny w takim przypadku, dwa albo trzy razy w miesiącu, zgodnie z przysługującym skazanemu prawem, wiążą się nie tylko ze znacznymi kosztami podróży i zakwaterowania, ale ich realizacja jest właściwie nie do pogodzenia z organizacją codziennego życia.

Inną kwestią jest sytuacja małżonków lub konkubentów, jednocześnie odbywających karę pozbawienia wolności. Dziś przepisy nie przewidują widzeń osób przebywających w odrębnych zakładach karnych. Małżonkowie mają wprawdzie możliwość kontaktu telefonicznego, po zgodzie dyrektora jednostki, jednakże co do zasady nie mogą realizować swojego prawa do korzystania z aparatu telefonicznego na zasadach określonych w porządku wewnętrznym.

Ograniczone możliwości kontaktu dostrzegalne są również, gdy dzieci osoby pozbawionej wolności przebywają w domu dziecka bądź placówce opiekuńczo-wychowawczej.

We wszystkich tych przypadkach, komunikacja za pośrednictwem Skype byłaby dogodnym rozwiązaniem. Stanowiłoby namiastkę bliskości, jakiej mogliby doświadczyć w trakcie bezpośredniego widzenia. A serdeczne relacje osadzonych z rodziną są kluczowe w procesie wykonywania kary pozbawienia wolności. Władze więzienne winny zatem pomagać osadzonemu w utrzymywaniu tych więzi.

Dlatego, ze względu na to, że prawo realizacji widzeń z rodziną i osobami bliskimi mieści się w zakresie określonego w art. 47 Konstytucji prawa do ochrony prawnej życia prywatnego i rodzinnego, RPO za zasadne uznaje wprowadzenie unormowań na poziomie ustawy, które zagwarantują skazanym realizację przysługującego im widzenia regulaminowego za pośrednictwem komunikatora Skype lub innej technologii video.

Większe obostrzenia co do kontaktu ze światem zewnętrznym obowiązują w stosunku do osób tymczasowo aresztowanych. Zgodę na widzenie lub na kontakt telefoniczny wydaje organ, do którego dyspozycji pozostaje. Aresztowani bardzo często nie otrzymują jednak zgody na korzystanie z aparatu telefonicznego, a w przypadku obcokrajowców - z uwagi na ograniczone możliwości kontroli rozmów - właściwie jest to regułą.

Pożądane jest zatem stworzenie tymczasowo aresztowanym możliwości utrzymywania kontaktu z bliskimi za pomocą wideokonferencji. Spełniałoby to warunki określone w art. 217 § 2 k.k.w., zgodnie z którym widzenia odbywają się pod nadzorem funkcjonariusza Służby Więziennej. 

Ponadto widzenie za pośrednictwem wideokonferencji wydaje się bezpieczniejse niż prowadzenie rozmów telefonicznych. Funkcjonariusz SW ma bowiem wtedy większą kontrolę nad zachowaniem aresztowanego i  możliwość natychmiastowej reakcji.

Posłuży to także do zwiększenia bezpieczeństwa jednostki penitencjarnej. SW od lat podejmuje działania w celu zapobieżenia przenikaniu przedmiotów niedozwolonych i substancji niebezpiecznych do zakładów karnych. Wzrost liczby widzeń realizowanych w formie, która nie wymaga wejścia osoby odwiedzającej na teren więzienia, przyczyniłby się do zmniejszenia liczby takich prób. 

W przypadku wprowadzenia takiego rozwiązania, osadzony mógłby wybrać, czy przysługujące mu widzenie zrealizuje w formie bezpośredniej, czy też za pośrednictwem komunikatora internetowego. A jednostki penitencjarne są dostosowane do tej formy komunikacji i realizują ją w przypadku osób skazanych. W związku ze wstrzymaniem widzeń wobec zagrożenia epidemicznego, zwiększono bowiem dostępność kontaktu skazanych z rodziną za pośrednictwem komunikatora Skype.  

Adam Bodnar zwrócił się do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry o podjęcie inicjatywy legislacyjnej - tak by Kodeks karny wykonawczy dawał prawo skazanym i tymczasowo aresztowanym do realizacji widzenia z bliskimi za pośrednictwem komunikatorów zapewniających przekaz obrazu i dźwięku.

 IX.517.665.2020