Biuletyn Informacji Publicznej RPO

„Sprawy nie są biało-czarne” – stwierdził Bartłomiej Rosik (MSZ) odnosząc się do problemu odbierania dzieci przez urzędy ds. dzieci i młodzieży polskim rodzicom zagranicą, jednego z głównych tematów panelu poświęconemu współpracy zagranicznej w sprawach rodzinnych i funkcjonowaniu organów typu Barnevernet i Jugendamt.

Z praktyki Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, że problem nabrzmiał po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Oburzenie rodziców przebywających za granicą zaczęła budzić nadmierna ingerencja urzędów opieki społecznej, a także odmienne rozumienie „dobra dziecka”, którym powinni kierować się organy państwowe podczas wydawania decyzji dotyczących losów małoletnich. Jak wskazał Marcin Malecko, moderator panelu (BRPO), kompetencje Rzecznika w tym zakresie są bardzo ubogie. Jego działania ograniczają się do kontaktowania się z Ministerstwem Spraw Zagranicznych i polskimi placówkami dyplomatycznymi i Ministerstwem Sprawiedliwości.

Podobne stanowisko przedstawił Rzecznik Praw Dziecka, reprezentowany przez Joannę Wójtowicz z  Zespołu Spraw Międzynarodowych i Konstytucyjnych Biura RPD, do którego wpływa coraz więcej skarg dotyczących m.in. odbierania dzieci spod opieki rodziców, pozbawiania władzy rodzicielskiej, zakazu otrzymywania kontaktów z dzieckiem, rozdzielania rodzeństwa czy zaniedbywania kultywowania tożsamości narodowej. Kompetencje Rzecznika Praw Dziecka są zbliżone do tych, które przysługują Rzecznikowi Praw Obywatelskich i sprowadzają się do działań monitorujących, zwracania się do odpowiednich konsulów lub odpowiedników Rzecznika Praw Dziecka w innych państwach, których wsparcie nie jest jednak wystraczająca do rozwiązania problemów skarżących.

Bartłomiej Rosik, reprezentujący departament konsularny Ministerstwa Spraw Zagranicznych odniósł się pokrótce do regulacji prawnych, na podstawie których odpowiedni konsul podejmuje działania na wniosek zainteresowanych. Wnioski te dotyczą uprowadzenia dzieci, spraw rozwodowych i, w ogromnej większości, ograniczenia lub pozbawienia władzy rodzicielskiej. Po zwróceniu się do konsula, konsul bada sprawę i interweniuje w ramach swoich kompetencji. Może wejść w dialog z służbami socjalnym, być partnerem rodziców na etapie przedsądowym i wspierać rodzinę w realizacji planu pomocowego orzeczonego przez sąd. W kwestii dbania o zachowanie tożsamości narodowej dziecka Ministerstwo Spraw Zagranicznych wraz z Ministerstwem Sprawiedliwości, promuje wśród polskich rodzin zagranicą do zgłaszania się w swoich państwach pobytu na rodziny zastępcze.

Panelistą, który wystąpił jako ostatni, był Wojciech Pomorski, prezes Polskiego Stowarzyszenia Rodzice Przeciw Dyskryminacji Dzieci w Niemczech. Na przykładzie własnych doświadczeń, a także tych zebranych od rodziców zgłaszających się do Stowarzyszenia przedstawił problemy, z jakimi zetknęli się rodzice, którym niemiecki Jugendamt odebrał dzieci. Zwrócił przede wszystkim uwagę na niemożność porozumiewania się z dziećmi w języku polskim podczas spotkań nadzorowanych, niezrozumiałe dla rodziców uzasadnienie odebrania dziecka i niedostosowania ośrodków Jugendamt do potrzeb dzieci, ale także na syndrom Ackermana pojawiający się po zbyt długiej rozłące z rodzicami.

W ocenie MSZ nie ma jednak jednej zdefiniowanej prawdy na temat opieki społecznej i sądów, a „sprawy nie są czarno-białe”, dlatego odpowiedni konsulowie podchodzą do nich w sposób zindywidualizowany.  Ministerstwo regularnie kontroluje placówki dyplomatyczne, dążąc do poprawy ich funkcjonowanie, tak aby sprawnie wspierały obywatela polskiego za granicą w dialogu z służbami socjalnymi w państwie pobytu.

Wnioskiem płynącym ze spotkania jest ogromne znaczenie, jakie należy przypisać współpracy i zaufaniu w rozwiązywania nawet tak emocjonalnych i drażliwych problemów. Wzrost znaczenia poszanowania tożsamości narodowej dziecka pozytywnie rokuje dla rozwiązania problemu odmiennej praktyki wychowawczej stosowanej przez urzędy ds. dzieci i młodzieży za granicą.