Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Jak poprawić warunki pracy i zwiększyć dobrostan aktywistów i aktywistek w organizacjach pozarządowych i nieformalnych ruchach społecznych?
• Czy NGO-sy są przygotowane na kryzysy wewnętrzne dotyczące ich pracowników, pracowniczek, działaczy i działaczek? 
• Czy potrafią odpowiednio szybko dostrzec problem, właściwie reagować na konkretne przypadki?
• Jak prawo może sprzyjać kondycji psychofizycznej?
• Czy zapobiegania wypaleniu aktywistycznemu można nauczyć się z książek?
• Jak zadbać o godność pracowniczą w aktywizmie?
• To tylko niektóre z tematów, które były poruszane w trakcie konferencji zorganizowanej w Biurze RPO mającej na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat wypalenia zawodowego i zapobiegania kryzysom psychicznym

21 września 2022 r. w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich odbyła się konferencja poświęcona zjawisku wypalenia zawodowego. Szczególną uwagę poświęcono kondycji psychofizycznej aktywistów, którzy poświęcają własny czas i energię na, najczęściej nieodpłatne, zaangażowanie w pracę społeczną. Współorganizatorem wydarzenia była Fundacja Stabilo.

Uczestnicy spotkania również przedstawili i podsumowali dotychczasowe działania zmierzające do poznania zjawiska wypalenia zawodowego i mu zapobiegania podejmowane w ramach projektu #DziałamyDlaZmiany. Wspólnie z organizacjami pozarządowymi, ekspertkami i ekspertami dyskutowali nad dalszym ich kierunkiem.

Konferencję otworzyła dyrektorka Centrum Projektów Społecznych w Biurze RPO Barbara Imiołczyk.

Zauważyła, że konferencja jest efektem długiej pracy i wielu lat współpracy BRPO z organizacjami pozarządowymi oraz z instytucjami naukowymi, które połączył temat wypalenia aktywistycznego i zawodowego.

Przypomniała, że pierwsze spotkanie poświęcone źródłom wypalenia i co na nie najbardziej wpływa oraz jakie elementy narażają aktywistki i aktywistów na kryzys psychiczny, odbyło się wiele lat temu w Biurze RPO. Zostały wówczas przeprowadzone badania i odbyły się dwie konferencje poświęcone temu zagadnieniu. Projekt prowadzony w formule społecznej nie został jednak zakończony.

Podziękowała za podjęcie tematu przez Fundację Stabilo. Dzięki wsparciu finansowemu Fundacja uruchomiła projekt, którego pierwsze efekty zostały zaprezentowane na konferencji.

Następnie założenia i cele projektu #DziałamyDlaZmiany, w ramach którego odbyła się konferencja, przedstawił prezes zarządu Fundacji Stabilo Łukasz Broniszewski. Podkreślił, że celem projektu jest przede wszystkim poprawa jakości pracy i zwiększenie dobrostanu aktywistów i aktywistek w organizacjach pozarządowych, ale i nieformalnych ruchach społecznych.

- Zależy nam na tym, aby zwiększyć świadomość dotyczącą wypalenia zawodowego, zapobiegania kryzysom psychicznym oraz spróbować wpłynąć na zmianę prawa krajowego oraz zmiany zapisów w dokumentacjach konkursowych - dodał.

Przedstawił najważniejsze działania prowadzone w ramach realizowanego projektu #DziałamyDlaZmiany. Są to badania desk-research - prawne i psychologiczne, a także prace w ramach grup roboczych oraz prace nad podręcznikiem dla aktywistek, aktywistów i osób zarządzających NGO. W ramach projektu prowadzone są też kampanie społeczne, szkolenia i webinaria. A w przyszłym roku zorganizowana zostanie konferencja podsumowująca.

Następnie wyniki badania poświęconego zagadnieniu jak prawo może sprzyjać kondycji psychofizycznej przedstawiła Magdalena Wilczyńska z Polsko-Japońskiej Akademii Technik Komputerowych, która w ramach projektu prowadzi pion prawny.

- To nie jest tak, że możemy wpisać wypalenie aktywistyczne np. w kodeks pracy i znaleźć odpowiednie regulacje – zauważyła i podkreśliła, że na problem należy spojrzeć szerzej.

Przedstawiając ramy prawne ochrony przed wypaleniem, badaczka podkreśliła, że prawo do wypoczynku, podobnie jak prawo do ochrony zdrowia, w tym zdrowia psychicznego, wynika z Konstytucji. Dalej podsumowała działania organizacji międzynarodowych (ONZ, WHO, UE) zmierzające do ochrony przed wypaleniem zawodowym i aktywistycznym.

Zwróciła uwagę na opóźniające się wprowadzenie do polskiego prawa standardów wynikających z unijnej dyrektywy ws. równowagi miedzy życiem zawodowym a prywatnym. Te unijne przepisy przewidują m.in. prawo pracowników-rodziców i opiekunów do elastycznej organizacji pracy oraz zabezpieczenie przed niesłusznymi zwolnieniami.

Dr Joanna Grzymała-Moszczyńska oraz dr Weronika Kałwak z Uniwersytetu Jagiellońskiego przedstawiły wyniki badania desk-research dotyczącego wypalenia aktywistycznego.

Metodologia przyjęta w prezentowanym raporcie to analiza danych zastanych czyli przegląd literatury naukowej, czego celem była rekapitulacja stanu wiedzy o zdrowiu psychicznym oraz dobrostanie emocjonalnym osób zaangażowanych społecznie i politycznie, ze szczególnym uwzględnieniem wypalenia aktywistycznego i czynników wpływających na nie.

Oprócz literatury naukowej wykorzystano także inne źródła zwane „szarą literaturą” (dokumenty i raporty opracowane przez międzynarodowe organizacje pozarządowe, literatura popularno-naukowa, oraz materiały publicystyczne), które obrazują sytuację obecną i stan toczącej się w temacie wypalenia aktywistycznego dyskusji.

Pierwsza część opracowania służy zdefiniowaniu i rozróżnieniu trzech kwestii: wypalenia aktywistycznego, stresu i kryzysów psychicznych. W kolejnych częściach raportu zidentyfikowane zostały czynniki sprzyjające pojawianiu się wypalenia aktywistycznego, oraz mogące pełnić funkcje chroniące przed wypaleniem aktywistycznym. Ostatnie dwie części opracowania dotyczą konsekwencji wypalenia dla aktywistów i dla ruchów społecznych.

Podczas prezentacji przedstawiono najważniejsze wniosku z raportu, wskazując m.in. na brak diagnozy psychologicznej lub psychiatrycznej aktywistów z objawami przewlekłego stresu, wypalenia i innych trudności psychicznych; konflikty w obrębie ruchów, grup i organizacji jako poważny czynnik ryzyka doświadczenia wypalenia i rezygnacji z zaangażowania; znikomą liczbę rzetelnych badań będących podstawą rekomendacji dotyczących profilaktyki i radzenia sobie z wypaleniem i kryzysami psychicznymi w kontekście aktywizmu.

W kolejnej części konferencji Natalia Sarata z Fundacji RegenerAkcja zaprezentowała koncepcję podręcznika antywypaleniowego. W swoim wystąpieniu próbowała znaleźć odpowiedź na pytanie czy zapobiegania wypaleniu aktywistycznemu można nauczyć się z książek?

Na wstępie zaprezentowała szereg publikacji krajowych i zagranicznych poruszających szeroką tematykę działalności organizacji pozarządowych i psychologii aktywizmu. Zwróciła uwagę, że dotyczą one jednak bardzo różnych kontekstów i dotykają tylko fragmentów tego czym jest zaangażowanie i jego szeroki kontekst społeczny. Zauważyła, że brakuje przekrojowego spojrzenia i zebrania w jednym miejscu, tych wszystkich kontekstów.

- Zobaczenie tej mozaiki i przyjrzenie się tym różnym wymiarom zaangażowania społecznego może być swoistą mapą i przewodnikiem do dalszych poszukiwań - tłumaczyła punkt wyjścia do opracowania podręcznika.

Wyjaśniła, że ramą dla opracowywanego podręcznika będzie odnoszenie się nie tylko do presji na poziomie jednostkowym, ale również grupowym i organizacyjnym, a także presji systemowych.

- Chcemy również pokazać że regeneracja czy odpoczynek jest radykalnym robieniem zaangażowania społecznego – mówiła odnosząc się do podejścia, że tylko działanie jest prawdziwym zaangażowaniem, a wycofanie, stabilizacja czy regeneracja nie jest częścią aktywizmu. Nawiązując do tytułu konferencji podkreśliła, że prawo do odpoczynku jest prawem człowieka.

Mówiąc o doświadczeniach, które będą wykorzystane w podręczniku opowiedziała o przykładach różnych grup społecznych -grupach anarchistycznych, opresjonowanych czy tradycyjnych. - Z doświadczeń wszystkich tych grup możemy się uczyć - zaznaczyła.

W końcu podkreśliła, że podręcznik będzie miał podejście niepatologizujące, czyli opierające się na założeniu, że wypalenie nie jest chorobą tylko sygnałem w jak trudnych okolicznościach funkcjonujemy i przedstawiła koncepcję podziału publikacji na rozdziały.

Następnie Paulina Jędrzejewska (prezeska Fundacji Culture Shock) mówiła, jak  godność pracowniczą realizować w aktywizmie, gdzie Kodeks pracy nie ma zastosowania. A jeśli nie jesteśmy wspierani z zewnątrz, to siły się wyczerpują. Odwołujemy się tu zatem do zdrowia jako pojęcia z prawa cywilnego. 

Szczególną uwagę zwróciła na zachowania przemocowe w trzecim sektorze. Zaznaczyła, że główne źródła przychodu dla NGO-sów to samorządy - to 53 proc i rząd - 27 proc. Najczęstszym problemem jest kwestia zdobywania pieniędzy oraz utrzymania płynności finansowej - a wiadomo że "III sektor jest najtańszy". Wpływa to na poczucie bezpieczeństwa aktywistów. Organizacjom zawsze też grozi wpadnięcie w pułapkę "grantozy". Ponadto wiele zależy od sytuacji politycznej. Inne trudności wiążą się z oddzieleniem życia prywatnego od zawodowego. A my nie mamy też "prawa do poślizgów" - grantodawcy żądają wtedy tłumaczeń.  

Poczucie godności aktywistów wzmacnia zaś m.in. okazywanie szacunku społecznego, rozumienie specyfiki działania, zapewnienie godziwego wynagrodzenia i prawo do odpoczynku.

Po przerwie równolegle odbyły się trzy warsztaty: Mamy prawo do odpoczynku. Jak zmienić prawo? - prowadzony przez Magdalenę Wilczyńską, Wypalenie aktywistyczne - czy to mój problem? - prowadzony przez Joannę Grzymała-Moszczyńską. Natalia Sarata przeprowadziła zaś konsultacje założeń poradnika dla aktywistek i aktywistów.

Wydarzenie było transmitowane w internecie oraz tłumaczone na język migowy.

Konferencja odbyła się w ramach projektu #DziałamyDlaZmiany mającego na celu przeciwdziałanie kryzysom psychicznym i wypaleniu zawodowemu u osób działających w organizacjach pozarządowych lub grupach nieformalnych.

Projekt jest objęty Honorowym Patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich oraz patronatem medialnym ngo.pl.