Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Jak stosować klauzule społeczne? Dlaczego są ważne i jakie dają korzyści?

Rzecznik Praw Obywatelskich jest przekonany, że klauzule społeczne są jednym z ważnych instrumentów wspomagających rozwiązywanie problemów społecznych, zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym.

„Jeśli nie będzie w urzędach ludzi, którzy chcą stosować klauzule społeczne, to nie uda się rozwiązać wielu problemów społecznych. Chodzi nie tylko o rozwój gospodarczy ale też o równowagę społeczno-gospodarczą. Społeczne rozumienie zarządzania na szczeblu samorządowym to jest najlepszy sposób na rozwiązywanie problemów społecznych w Polsce. I nie są to tylko hasła – musimy sprawić aby klauzule społeczne stały się codzienną praktyką jednostek samorządu terytorialnego” – powiedział Adam Bodnar w swoim wystąpieniu podczas konferencji zorganizowanej w Centrum Nauki Kopernik 10 maja.

Biuro RPO stara się upowszechniać społeczne zamówienia publiczne. Nie tylko poprzez stosowanie w swoich zamówieniach tychże zapisów. W 2017 roku wspólnie z Urzędem Zamówień Publicznych Rzecznik zorganizował konferencję na temat klauzul społecznych adresowaną do administracji rządowej.
Kontynuacją tych działań jest konferencja skierowana do przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego, organizowana wspólnie z miastem stołecznym Warszawa, które jest jednym z samorządów najczęściej stosujących klauzule społeczne w zamówieniach publicznych. Celem konferencji jest zachęcenie samorządów terytorialnych do stosowania społecznych zamówień publicznych.

Prawo UE a klauzule społeczne

Komisja Europejska od kilkunastu lat promuje społeczne zamówienia publiczne, które umożliwiają wykorzystanie zamówień publicznych do realizacji istotnych celów społecznych, takich jak integracja, godna praca dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym – z niepełnosprawnościami, osób bezdomnych czy w trudnej sytuacji życiowej.
W prawodawstwie unijnym dotyczącym zamówień publicznych uwzględnione są rozwiązania, które pozwalają uwzględniać aspekty społeczne. Część z tych rozwiązań już w 2009 roku wprowadzona została w polskim Prawie zamówień publicznych, a ich katalog został poszerzony w 2016 roku w wyniku dostosowania naszej ustawy do nowych dyrektyw unijnych. Rząd, przede wszystkim za pośrednictwem Urzędu Zamówień Publicznych, prowadzi działania służące upowszechnianiu wiedzy o tych rozwiązaniach, od 2015 roku zaleca ich stosowanie jednostkom administracji rządowej. Wciąż jednak aspekty społeczne są stosunkowo rzadko wykorzystywane przez zamawiających, w szczególności przez jednostki samorządu terytorialnego.

Dobre praktyki

Dobre przykłady samorządu terytorialnego. a także korzyści wynikające ze stosowania klauzul społecznych pokazali przedstawiciele m. st. Warszawy.
„Przede wszystkim chcemy w zamówieniach publicznych upodmiatawiać wszystkie osoby zagrożone wykluczeniem, osoby z niepełnosprawnościami. W Warszawie 2,5 roku temu wprowadziliśmy zarządzenie, aby wszystkie jednostki podlegające miastu stosowały klauzule społeczne w zamówieniach. Wnosi to nie tylko społeczną wartość to zamówień publicznych ale też zwiększa świadomość społeczną w tym sektorze np. klauzule pracownicze stabilizują sytuację zawodową osób z grup zagrożonych wykluczeniem” – powiedział prof. Hanna Gronkieiwicz-Waltz, prezydent Miasta Stołecznego Warszawy.

2300 umów – 600 osób uzyskało zatrudnienie

Jak wygląda to w praktyce w Warszawie? Od wprowadzenia zarządzenia podpisano 2300 umów w ramach zamówień zawierających klauzule społeczne. Tym samym ok 600 osób z grup zagrożonych wykluczeniem otrzymało pracę. Najczęściej w obszarach usług remontowych, ochrony osób i mienia, usług opiekuńczych czy utrzymania czystości. Większość zastosowanych zapisów to klauzule zatrudnieniowe.
NIK przygotowała raport o stosowaniu klauzul społecznych w zamówieniach publicznych. Stwierdzono, że działania podejmowane przez Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów we współpracy z Prezesem Urzędu Zamówień Publicznych, mające na celu zwiększenie skali stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych udzielanych przez  jednostki administracji rządowej, nie spowodowały znaczącego wzrostu liczby zamówień publicznych uwzględniających klauzule społeczne, a w niektórych przypadkach doszło nawet do ich spadku.  Badania te dotyczyły również samorządów.
Krzysztof Kwiatkowski, Prezes NIK „Należy tu szczególnie wskazać gminę Brzeziny w województwie łódzkim, która zapewniła sobie odpowiednie przygotowanie jako zamawiającego do racjonalnego i skutecznego stosowania klauzul społecznych, poprzez m.in. określenie spodziewanych skutków społecznych i rozpoznanie rynku potencjalnych wykonawców. Określony cel stosowania klauzul, jako instrument wsparcia osób wykluczonych bądź zagrożonych wykluczeniem społecznym, dotyczący głównie osób niepełnosprawnych, wynikał z analizy racjonalności zastosowania klauzul dokonanej przy współudziale Powiatowego Urzędu Pracy w Brzezinach. Jednocześnie analiza ta wykazała że spośród osób wykluczonych z rynku pracy, to właśnie osoby niepełnosprawne wykazują największe zainteresowanie podjęciem pracy.”

W ramach warsztatów samorządowcy mogli skorzystać z doświadczeń i sprawdzonych rozwiązań stosowanych m.in. przez Warszawę, Łódź czy Poznań. Tematy dotyczyły czterech kwestii, które w praktyce budzą sporo wątpliwości i obaw: obligatoryjności stosowania aspektów społecznych, monitorowania i ocenie ich wykorzystywania w praktyce oraz stosowania czterech najważniejszych klauzul: zastrzeżonej, usługowej, pracowniczej i zatrudnieniowej.