Biuletyn Informacji Publicznej RPO

23 lutego o godz. 11.00 Trybunał Konstytucyjny ma ogłosić orzeczenie w sprawie zainicjowanej wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich a dotyczącej zwrotu opłaty za edukację przedszkolną dzieci dla członków służby zagranicznej (sygn. akt K 2/15).

10 lutego 2017 r. Rzecznik zwrócił się do TK z wnioskiem o wyłączenie z udziału w rozpoznawaniu sprawy Lecha Morawskiego i Mariusza Romana Muszyńskiego.  

Zdaniem RPO wskazane osoby są nieuprawnione do orzekania w Trybunale.

Takiej sytuacji nie regulują przepisy art. 39 ust. 1 i 2 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, które określają jedynie przesłanki wyłączenia sędziego. Zgodnie z art. 36 ustawy o organizacji i trybie postępowania przed TK w zakresie w niej nieuregulowanym do postępowania przed Trybunałem stosuje się odpowiedni przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (kpc). Mając to na względzie Rzecznik podkreślił, że stosownie do art. 379 pkt 4 kpc, który powinien mieć zastosowanie w takim przypadku, który nie został uregulowany ustawą o organizacji i trybie postępowania przed TK, nieważność postępowania zachodzi, jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa.

Skład sądu sprzeczny z przepisami prawa, to także sytuacja, gdy znajduje się w nim osoba nieuprawniona.

Taka okoliczność zachodzi w niniejszej sprawie, gdyż skład Trybunału Konstytucyjnego jest sprzeczny z prawem najwyższej rangi, tj. Konstytucją RP. Twierdzenie to wynika z orzecznictwa samego Trybunału Konstytucyjnego.

Uchwałą z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego Mariusz Roman Muszyński został wybrany na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Natomiast uchwałą z dnia 2 grudnia 2015 r. w sprawie wyboru sędziego Trybunału Konstytucyjnego Lech Morawski został wybrany na stanowisko sędziego Trybunału Konstytucyjnego. Uchwały te stanowiły próbę wyboru przez Sejm VIII kadencji M. R. Muszyńskiego oraz L. Morawskiego na sędziów Trybunału Konstytucyjnego na obsadzone już prawidłowo stanowiska sędziowskie.

Prawidłowość wyboru przez Sejm VII kadencji trzech sędziów Trybunału Konstytucyjnego wymienionych w uchwałach z dnia 8 października 2015 r. w sprawie powołania sędziów Trybunału Konstytucyjnego (M. P. poz. 1038-1040) i rozpoczynających kadencję w dniu 7 listopada 2015 r. została bowiem kilkukrotnie potwierdzona w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z dnia 3 grudnia 2015 r., sygn. akt K 35/15; wyrok z dnia 9 marca 2016 r., sygn. akt K 47/15; wyrok z dnia 11 sierpnia 2016 r., sygn. akt K 39/16; postanowienie z dnia 7 stycznia 2016 r., sygn. akt U 8/15).  

W wyroku z dnia 3 grudnia 2015 r. (sygn. akt K 34/15) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że o statusie sędziego Trybunału należy mówić już w momencie zakończenia procedury wyboru kandydata na sędziego przez Sejm, co w tym przypadku nastąpiło w dniu 8 października 2015 r.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił również, że uchwała Sejmu w tej sprawie jest definitywna i nie podlega wzruszeniu. W rezultacie Sejm nie może odwołać swojego wyboru, unieważnić go, stwierdzić jego bezprzedmiotowości bądź post factum go konwalidować. 

22 lutego 2017 r. do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynęło postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lutego 2017 r.

TK, rozpoznając wniosek RPO na posiedzeniu niejawnym, postanowił nie wyłączać sędziów Lecha Morawskiego i Mariusza Romana Muszyńskiego od orzekania w sprawie o sygn. akt K 2/15.

TK wydał postanowienie w składzie: Henryk Cioch (przewodniczący), Julia Przyłębska (sprawozdawca), Zbigniew Jędrzejewski.

W uzasadnieniu postanowienia TK stwierdza, że:

• instytucja wyłączenia sędziego Trybunału z orzekania w sprawie została kompleksowo i wyczerpująco uregulowana w rozdziale 3 działu II (art. 39-41) ustawy z dnia 20 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Zdaniem TK, instytucja wyłączenia sędziego jest uregulowana w art. 39 w sposób kompleksowy, na co wskazuje zestawienie tego przepisu z art. 48 i 49 k.p.c. Ustawa o trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym zawiera zatem samodzielne i pełne uregulowanie przesłanek wyłączenia sędziego Trybunału z orzekania w danej sprawie.
• instytucja wyłączenia „osoby, która zdaniem wnioskodawcy nie jest sędzią” nie jest znana nie tylko ustawie, ale także Kodeksowi postępowania cywilnego. Jedynie pomyłką uzasadnia Trybunał przywołanie we wniosku RPO odpowiedniego stosowania art. 379 pkt 4 k.p.c., bowiem przepis ten wskazuje na jedną z przyczyn nieważności procesu cywilnego, tj. sprzeczność z przepisami prawa składu orzekającego albo udział w sprawie sędziego wyłączonego z niej z mocy prawa. Zdaniem TK, przepis ten, nawet odpowiednio stosowany w postępowaniu przed TK, nie może być podstawą wniosku o wyłączenie „osoby, która zdaniem wnioskodawcy nie jest sędzią Trybunału”, bowiem takiej instytucji nie zna prawo.
• wniosek RPO ma walor wniosku o wyłączenie sędziego, jednak wnioskodawca nie uprawdopodobnił żadnych okoliczności, które uzasadniałyby wyłączenie sędziów Lecha Morawskiego i Mariusza Romana Muszyńskiego z udziału w postępowaniu w sprawie o sygn. akt K 2/15. Okolicznością taką nie jest na pewno i nie może być - zdaniem Trybunału - przeświadczenie wnioskodawcy o statusie prawnym sędziego TK. Opinię RPO o statusie wymienionych we wniosku sędziów należy uznać za pozbawioną prawnego znaczenia. Wbrew twierdzeniom wnioskodawcy Trybunał Konstytucyjny dotychczas nie wypowiedział się prawomocnie o statusie któregokolwiek z sędziów TK, bowiem w wyroku w sprawie K 35/15 Trybunał nie orzekał o wyborze sędziów, lecz o hierarchicznej zgodności art. 137 ustawy o TK z 2015 r. z art. 194 ust. 1 Konstytucji. Z kolei rozstrzygnięcia w sprawach o sygn. K 47/15 i K 39/16 nie są orzeczeniami Trybunału w rozumieniu art. 190 ust. 1 Konstytucji, bowiem zostały dotknięte istotną wadą prawną. Trybunał przypomniał wnioskodawcy, że walor rozstrzygnięcia powszechnie obowiązującego ma wyłącznie sentencja orzeczenia merytorycznego, dotyczącego istoty sprawy, opublikowana we właściwym dzienniku urzędowym. Sentencja orzeczenia o charakterze procesowym (postanowienie o umorzeniu postępowania przed TK) nie ma mocy powszechnie obowiązującej. Powołanie zatem przez Rzecznika postanowienia TK w sprawie o sygn. U 8/15 jest zdaniem Trybunału chybione.
• to, czy Rzecznik posiada kompetencję do oceny statusu sędziów Trybunału, może być „zagadnieniem frapującym, niemniej może co najwyżej stanowić temat dyskusji doktrynalnych, dopóki nie stanie się przedmiotem stosownego żądania procesowego wszczynającego postępowanie przez Trybunałem”.

Należy zauważyć, że w składzie Trybunału Konstytucyjnego wydającym postanowienie z dnia 15 lutego 2017 r. znalazł się Henryk Cioch - wybrany na stanowisko sędziego TK uchwałą Sejmu z dnia 2 grudnia 2015 r., na obsadzone już prawidłowo stanowisko sędziowskie. 

Konsekwentnie należy więc uznać, że osoba ta jest nieuprawniona do rozpoznawania spraw w Trybunale Konstytucyjnym, podobnie jak Mariusz Roman Muszyński i Lech Morawski. W świetle powyższego konieczne jest stwierdzenie, że skład TK, który wydał postanowienie z dnia 15 lutego 2017 r. odmawiające wyłączenia z rozpoznawania sprawy K 2/15, był sprzeczny z przepisami prawa, ponieważ zasiadała w nim (jako przewodniczący składu orzekającego) osoba nieuprawniona.

Mirosław Wróblewski, Dyrektor Zespołu Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego w Biurze RPO: 

Sprawa, w której w dniu 23 lutego Trybunał Konstytucyjny ogłosi wyrok, dotyczy wniesionego przed dwoma laty wniosku Rzecznika, który dotyczy ważnego problemu dla wielu członków polskiej służby zagranicznej i ich dzieci.

Rzecznik, mając na względzie potrzebę ochrony praw dziecka oraz rodziny, skierował wniosek, w którym zakwestionował konstytucyjność przepisów ustawy o służbie zagranicznej w zakresie, w jakim jej przepisy nie pozwalają na zwrot kosztów nauki dzieci członków służby zagranicznej objętych obowiązkowym rocznym przygotowaniem przedszkolnym.

W opinii Rzecznika, jeśli polski ustawodawca zrównał sytuację prawną dzieci realizujących obowiązek nauki w przedszkolu i tych realizujących obowiązek nauki w szkole, brakuje podstaw do gorszego traktowania dzieci pracowników służby zagranicznej. Konstytucyjna gwarancja równości dostępu do bezpłatnej edukacji przemawiają za stwierdzeniem niezgodności z Konstytucją zaskarżonych przepisów.

Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że celem wniosku Rzecznika o wyłączenie ze składu orzekającego osób nieuprawnionych było zapewnienie, że osoby najbardziej zainteresowane rozstrzygnięciem Trybunału - tj. członkowie służby zagranicznej i ich rodziny - będą mogli uzyskać pewność prawną co do prawidłowości zapadłej decyzji sądu konstytucyjnego.

Rzecznik Praw Obywatelskich wyraża obawę, że nieusunięcie tych wątpliwości pozbawić może te osoby efektywnej ochrony ich praw konstytucyjnych.