Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniach 23-25 września 2019 r. Krajowy Mechanizm Prewencji Tortur (KMPT) wizytował Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy Nr 4 w Augustowie, przy ul. Kilińskiego 3.

Ośrodek jest niepubliczną placówką resocjalizacyjno-wychowawczą i resocjalizacyjno-rewalidacyjną, przeznaczoną dla dziewcząt niedostosowanych społecznie w normie intelektualnej i z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Organem prowadzącym placówkę jest osoba fizyczna. Nadzór nad jej działalnością sprawują Podlaski Kurator Oświaty oraz Sąd Rejonowy w Augustowie, III Wydział Rodzinny i Nieletnich. W dniach wizytacji w ośrodku przebywało 14 dziewcząt. 

Przedstawiciele KMPT odbyli wstępną rozmowę z dyrektorem ośrodka, dokonali oglądu pomieszczeń placówki, przeprowadzili poufne rozmowy z wychowankami i personelem oraz zapoznali się w wybraną przez siebie dokumentacją. Po zakończeniu wizyty przedstawiciele KMPT przekazali swoje wstępne spostrzeżenia dyrektorowi placówki oraz wysłuchali jego uwag i wyjaśnień. 

Przedstawiciele KMPT zwrócili uwagę na stosowanie w placówce praktyk silnie ingerujących w prywatność dzieci i uniemożliwiających im dostęp do mechanizmów skargowych. Niektóre z tych praktyk nie mają oparcia w przepisach prawa regulujących funkcjonowanie młodzieżowych ośrodków wychowawczych. Mianowicie:

• Sypialnie dziewcząt są monitorowane;
• Wychowanki po przybyciu do placówki oraz po powrocie z przepustki są każdorazowo poddawane przeszukaniu. Czynność ta odbywa się w monitorowanym pomieszczeniu, pod okiem kamery;
• Wychowanki mają możliwość kontaktu wyłącznie z rodzicami, opiekunami

• i rodzeństwem; o ograniczeniu kontaktów z innymi osobami (np. przyjaciółmi, sympatiami) nie jest informowany sąd rodzinny, mimo prawnego obowiązku określonego w ustawie (art. 66 § 4 i 5 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich);
• W ramach środka dyscyplinującego praktykuje się pozbawienie nieletniego możliwości kontaktu telefonicznego z rodzicem na okres do tygodnia; o ograniczeniu kontaktu nie jest informowany sąd rodzinny;
• Nieletnie nie mają dostępu do prywatnych telefonów komórkowych. Kontakt z rodziną jest możliwy wyłącznie pod nadzorem wychowawcy i tylko w sytuacjach, gdy w ramach środka dyscyplinującego nie został on ograniczony;
• Korespondencja nieletnich jest co do zasady czytana i cenzurowana; w przypadkach niedoręczenia korespondencji o takich sytuacjach nie jest powiadamiany sąd rodzinny (mimo prawnego wymogu), korespondencji nie zatrzymuje się w aktach sprawy, zaś nieletni nie są pouczani o możliwości złożenia zażalenia do sądu (art. 66 § 3 ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich);
• Odwiedziny dziewcząt obywają się co do zasady pod nadzorem wychowawcy.
• W niektórych sytuacjach, wychowanki mogą uzyskać przepustkę na czasowe wyjście z opiekunem poza teren placówki, aczkolwiek są to sytuacje sporadyczne;
• Na terenie placówki nie ma czytelnych informacji o instytucjach do których wychowanki mogłyby zwrócić się o pomoc w przypadku naruszenia ich praw (np. sąd rodzinny, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacje pozarządowe). Delegacja KMPT odniosła wrażenie, że nieletnie nie mają wiedzy o takich instytucjach, a ograniczenia stosowane w placówce w postaci kontroli i nadzoru, uniemożliwiają im w praktyce złożenie skargi w sposób poufny i bezpieczny. Stwarzają też systemowe ryzyko odwetu i represji w związku ze złożeniem skargi. 

W ocenie KMPT obowiązujący w placówce reżim i ograniczenia są nieproporcjonalne do typu placówki jakim jest młodzieżowy ośrodek wychowawczy, nie sprzyjają celom wychowawczym, utrudniają budowanie właściwych relacji personelu z podopiecznymi. W rezultacie tworzą środowisko opresyjne, stymulujące niepokój i nasuwające skojarzenia z systemem penitencjarnym. 

Nieletnie po przyjęciu do placówki, powrocie z przepustki lub miejsc, gdzie mogły doświadczyć przemocy (np. doprowadzeni przez Policję po ucieczce) nie są profilaktycznie poddawani badaniu lekarskiemu. Placówka nie zatrudnia lekarza lub pielęgniarki, a badania w przychodni zewnętrznej są realizowane wyłącznie interwencyjnie. Ponadto w sytuacjach, gdy dochodzi już do badania lekarskiego, odbywa się ono zawsze w obecności wychowawcy.

KMPT podkreśla, że niezależne badanie lekarskie przy przyjęciu do miejsca detencji i właściwe dokumentowanie urazów stwierdzonych podczas badania, uważane jest za podstawową gwarancję prewencji tortur. Pozwala bowiem na ujawnienie obrażeń powstałych przed przybyciem do MOW, udokumentowanie śladów przemocy na potrzeby procesu karnego oraz podjęcie skutecznych działań w przypadku stwierdzenia torturowania. Pozwala też na wykrycie ewentualnych innych, istotnych z medycznego punktu widzenia nieprawidłowości. Badanie lekarskie chroni też personel ośrodka dla nieletnich i funkcjonariuszy innych służb przed bezpodstawnymi zarzutami. Aby miało ono walor zapobiegawczy powinno nastąpić jak najszybciej po przybyciu do placówki (najlepiej jeszcze tego samego dnia), być przeprowadzane w warunkach poufności, bez obecności personelu placówki oraz realizowane w oparciu o zasady i wytyczne zawarte w Protokole stambulskim.

Wnioski z wizytacji oraz rekomendacje KMPT zostaną przedstawione w raporcie z wizytacji.