Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik praw obywatelskich i rzecznik praw dziecka napisali do minister Rafalskiej, iż informacje o braku poszanowania dobra dzieci zamieszkujących poza granicami Polski wskutek przysposobienia międzynarodowego muszą niepokoić, ale jednocześnie winny stanowić bodziec do podjęcia szerszej międzyresortowej debaty w tym obszarze. Niezbędne jest bowiem wypracowanie rozwiązań krajowych, które umożliwią realizację wiążących Polskę konwencji, w sposób zapewniający pełną gwarancję działania w imię dobra dziecka, a także wypracowanie i wdrożenie stosownych zasad współpracy z instytucjami służb społecznych na terenie innych państw tak, aby odpowiedzialność państwa pochodzenia dziecka nie kończyła się wraz z zakończeniem procedury przysposobienia międzynarodowego.

Z otrzymanej odpowiedzi wynika, że w okresie pięciu  ostatnich lat Ministerstwo wydało łącznie zgody na adopcję międzynarodową 1432 polskich dzieci, brak zgody wyraził w jednym przypadku, natomiast wobec kilkorga dzieci zgoda była w trakcie procedury zawieszana.  Najwięcej dzieci zostało adoptowanych przez rodziców z Włoch (842), z USA (276) i Hiszpanii (72). (więcej danych statystycznych - w załączonym dokumencie)

Jak wygląda procedura adopcji zagranicznej?

Zasady adopcji zagranicznych reguluje Konwencja Haska o ochronie dzieci i współpracy w dziedzinie przysposobienia międzynarodowego. Na jej podstawie przysposobienia zagraniczne  koordynuje w Polsce Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. To on wydaje zgodę (art. 17c Konwencji). A adopcję międzynarodową dziecka orzeka - po obowiązkowym okresie osobistej  styczności - sąd rodzinny - wyjkaśnia minister rodziny Elżbieta Rafalska.

Zatem żeby przysposobić  dziecko na stałe zamieszkałe w Polsce, trzeba zwrócić się do Ministerstwa Rodziny lub innej upoważnionej przez ten organ organizacji. Następnie dossier potencjalnych rodziców adopcyjnych przysłane przez państwo, w którym oni mieszkają, jest przesyłane do upoważnionego polskiego ośrodka adopcyjnego.

W sprawach, gdzie pośredniczy akredytowana organizacja zagraniczna, dokumenty wysyłane są już bezpośrednio do ośrodka adopcyjnego, z którym dana organizacja współpracuje, natomiast w sprawach, gdzie nie występuje pośrednictwo akredytowanej organizacji zagranicznej, dokumenty do ośrodka adopcyjnego wysyłane są za pośrednictwem Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Ośrodki adopcyjne

Do współpracy w dziedzinie adopcji międzynarodowej wyznaczono są :

• Diecezjalny Ośrodek Adopcyjny z siedzibą w Sosnowcu, który jednak zajmuje się wyłącznie sprawami, które już trwają - został wskazany jako ośrodek niezależny, który został zobowiązany do przygotowania opinii w sprawach toczących się już procedur adopcyjnych i wstępnego postępowania postadopcyjnego.
• Katolicki Ośrodek Adopcyjny z siedzibą w Warszawie, który zajmuje się wszystkimi bieżącymi sprawami adopcyjne, oraz dokumentami kandydatów i dzieci zakwalifikowanych do adopcji międzynarodowej do dnia 17 stycznia 2017 roku włącznie, a także bieżącą dokumentacją postadopcyjną 9którą poprzednio zajmowały się trzy ośrodki adopcyjne).

W ośrodku tym działa Komisja do spraw adopcji, która do potrzeb dziecka dobiera odpowiednią rodzinę adopcyjną. Następnie całość dokumentacji kandydatów oraz dziecka jest przesyłana do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Dopiero po wydaniu tej zgody może nastąpić pierwszy kontakt między dzieckiem a przyszłymi przysposabiającymi.

Wymagane dokumenty

Do celów adopcji wymagane są następujące dokumenty dotyczące kandydatów, przetłumaczone na język polski przez tłumacza przysięgłego oraz odpowiednio poświadczone (opatrzone pieczęcią Apostille albo zalegalizowane w inny sposób):

• Wniosek o adopcję dziecka/dzieci (nie ma formalnego wzoru);
• Odpisy aktów urodzenia przyszłych rodziców;
• Odpis aktu małżeństwa;
• Zaświadczenie o niekaralności;
• Zaświadczenie o zatrudnieniu i/lub dochodach;
• Poświadczenie obywatelstwa (np. kopie paszportów);
• Dokumentacja medyczna - poświadczenie braku przeciwwskazań medycznych;
• Wywiad adopcyjny, tzw. „home study", przeprowadzony przez uprawnioną instytucję;
• Zgoda organu centralnego kraju wnioskodawcy/wnioskodawców na adopcję zagraniczną wystawiona imiennie na wnioskodawcę/wnioskodawców oraz zgoda na wjazd i stały pobyt dziecka w kraju przyjmującym (w sytuacji dziecka urodzonego w Polsce, a przysposabianego przez osoby zamieszkałe poza granicami Polski);
• Zgoda na monitorowanie przez stronę polską sytuacji dziecka po adopcji (raporty postadopcyjne do 18. roku życia dziecka i kontakty telefoniczne lub wizyty upoważnionych przez polski organ centralny przedstawicieli przez okres 6 miesięcy po uprawomocnieniu się postanowienia (od dnia 1 maja 2017 roku).
• Jeżeli przez przysposobienie przysposabiany ma zmienić dotychczasowe miejsce zamieszkania w Polsce na miejsce zamieszkania w innym państwie, przysposobienie może być orzeczone po upływie określonego przez sąd opiekuńczy okresu osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w dotychczasowym miejscu zamieszkania przysposabianego lub w innej miejscowości w Polsce.

Z punktu widzenia procedur kwalifikacji dziecka do adopcji międzynarodowej właściwym w tym zakresie jest obecnie Wojewódzki Ośrodek Adopcyjny w Warszawie, który prowadzi także Centralny Bank Danych o dzieciach zakwalifikowanych do adopcji z przemieszczeniem poza granice kraju.

Nowe wytyczne

6 lutego 2017 roku minister rodziny, pracy i polityki społecznej przekazała za pośrednictwem wojewodów wszystkim ośrodkom adopcyjnym oraz instytucjom samorządowym wytyczne dotyczące kwalifikacji dziecka do adopcji zagranicznej, a także instrukcję odnoszącą się do aktualizacji informacji o dzieciach obecnie znajdujących się w Centralnym Banku Danych i zakwalifikowanych uprzednio do adopcji zagranicznej.

Prawa rodzeństw

Rodzeństwo powinno być umieszczone w jednej rodzinie przysposabiającej, chyba że:

• ośrodek adopcyjny odpowiedzialny za kwalifikację dziecka do przysposobienia krajowego uzna, że nie leży to w najlepszym interesie dziecka lub
• pśrodek adopcyjny odpowiedzialny za kwalifikację dziecka do przysposobienia krajowego uzna że względu na najlepiej pojęty interes dziecka, że z powodu nieznalezienia kandydata do przysposobienia rodzeństwa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz nieznalezienia kandydata do przysposobienia rodzeństwa poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej jest możliwe umieszczanie rodzeństwa w różnych rodzinach przysposabiających.

Zgodnie ze zmianami w wymogach akredytacyjnych, które wprowadzone zostały w marcu 2017 roku, raporty postadopcyjne winny być przesyłane przez akredytowane agencje adopcyjne raz na rok przez pierwsze trzy lata od uprawomocnienia się postanowienia o adopcji, następnie raz na trzy lata aż do uzyskania przez dziecko pełnoletności. Ponadto kandydaci do adopcji dziecka są zobowiązani podpisać oświadczenie, że w okresie 6 miesięcy umożliwią kontakt z dzieckiem poprzez telefon, skype i wyrażą zgodę na kontakt z dzieckiem za pośrednictwem służb konsularnych lub upoważnionych przedstawicieli polskiego organu centralnego.

Wszystkie akredytowane przez Polskę agencje adopcyjne były zobowiązane potwierdzić do dnia 30 kwietnia 2017 roku przyjęcie nowych zasad. Także od dnia 1 maja 2017 roku wszyscy ubiegający się o kwalifikację do adopcji kandydaci spoza Polski winni dostarczyć wyżej wspomniane oświadczenia. Przyjęcie tych zobowiązań jest warunkiem uzyskania z jednej strony akredytacji w Polsce przez zagraniczną agencję adopcyjną, z drugiej zaś w przypadku kandydatów do adopcji dziecka z Polski umożliwia ich kwalifikację i wpisanie na listę rodzin oczekujących (kopia pisma w tej sprawie w załączeniu).

Co do przebiegu procedury, uprzejmie informuję, że każda teczka adopcyjna zawierająca dokumenty dziecka i dokumenty zakwalifikowanych kandydatów, dostarczona przez upoważniony ośrodek adopcyjny jest dokładnie analizowana przez referenta sprawy, następnie przez naczelnika wydziału, a ostatecznie zgodę podpisuje dyrektor Departamentu, który uzyskał stosowne upoważnienie ministra właściwego ds. rodziny.

Każda z tych osób, jeśli tylko uzna informacje zawarte w dokumentacji za niewystarczające, ma prawo do zwrócenia się do ośrodków adopcyjnych lub realizatorów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej o stosowne wyjaśnienia lub uzupełnienia dokumentacji. Sytuacje takie mają miejsce bardzo często, a wystąpienia te realizowane są - z uwagi na pilny charakter spraw - niejednokrotnie, oprócz formy tradycyjnej, także na drodze telefonicznej lub za pośrednictwem poczty elektronicznej.

Nasilenie wniosków o uzupełnienie nastąpiło niewątpliwie po nowelizacji ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w roku 2014 (Dz. U. z 2014 r. poz.1188), która to nowelizacja wprowadziła przepis umożliwiający Organowi Centralnemu wspomniany tryb działania (art. 164 ust. 19). Uzupełnienia i aktualizacje, o których mowa, dotyczą zarówno sytuacji dziecka, jak i dokumentacji kandydatów do adopcji.

Na marginiesie warto dodać, że nowelizacja ta wprowadziła również szereg innych zmian w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, zmierzających między innymi do doskonalenia przebiegu postępowania adopcyjnego, w tym również przepis zobowiązujący podmioty wykonujące zadania wynikające z ustawy do wysłuchania dziecka, jeżeli jego wiek i stopień dojrzałości na to pozwalają, oraz stosownie do okoliczności, uwzględniania jego zdania (art. 4a).

Obowiązek ten dotyczy zwłaszcza kwalifikacji dziecka do przysposobienia oraz oceny sytuacji dziecka w pieczy zastępczej, której konsekwencją są przygotowywane na podstawie art. 139a opinie, w tym opinia o zasadności adopcji z przemieszczeniem poza granice kraju (art. 139a pkt 3) oraz opinie dotyczące aspektu rozdzielenia rodzeństwa ( art.l39a pkt 4 i 5).