Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W dniach 9-10.04.2018 r. przedstawiciele Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur (KMPT) dokonali wizytacji Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kielcach (ul. Dobromyśl 44). Placówka dysponuje 36 miejscami. W dniu wizytacji w MOW przebywało 29 wychowanków (w 3 grupach wychowawczych), w tym 9 umieszczonych w trybie tymczasowym (art. 26 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich, Dz. U. z 2016 r. Nr 1654, tekst jedn.). Ponadto 6 nieletnich było jednocześnie podopiecznymi domów dziecka. MOW w Kielcach funkcjonuje od 10 lat.

Przedstawiciele KMPT dostrzegli kilka pozytywnych rozwiązań i dobrych praktyk.

1. Sporządzanie mapy tatuaży i blizn posiadanych przez wychowanka. Przy przyjęciu każdego nowoprzyjętego wychowanka na tzw. mapie ciała zaznacza się wszystkie jego obrażenia, tatuaże, siniaki, zadrapania, etc. Informacje te są aktualizowane po każdym urlopie, przepustce lub powrocie nieletniego do Ośrodka. W ocenie przedstawicieli KMPT taka forma dokumentowania obrażeń jest konieczna we wszystkich miejscach detencji. Celem badania jest bowiem nie tylko ustalenie stanu zdrowia danej osoby, ale również ujawnienie i odpowiednie udokumentowanie wszelkich śladów mogących świadczyć o poddaniu jej przemocy. Jedynym problemem w wizytowanym Ośrodku jest fakt, że owe obrażenia opisywane są przez wychowawców placówki, nie zaś przez personel medyczny.
2. Ankiety dot. bezpieczeństwa w placówce. W Ośrodku co kilka miesięcy realizowane są wśród wychowanków anonimowe ankiety dotyczących bezpieczeństwa wychowanków w placówce. Ich wyniki i analiza przekazywane jest do Świętokrzyskiego Kuratorium Oświaty. Wyniki dostępne są również dla wychowawców, nauczycieli i rodziców. W MOW przeprowadzane są także ankiety dla rodziców oceniających pracę personelu z podopiecznymi.
3. Telewywiadówki. Praktyka ta polega na stałej współpracy z rodzicami wychowanków. Ponieważ wychowankowie pochodzą z różnych części kraju, często bezpośredni kontakt jest utrudniony. Z tego powodu w Ośrodku wprowadzono telewywiadówki, czyli stały kontakt telefoniczny oraz konsultacje telefoniczne z dyrekcją, wychowawcami oraz nauczycielami Ośrodka.
4. Wprowadzenie autorskich programów oddziaływań, np.: Program Wychowanie Patriotyczne i Obywatelskie wraz z Instytutem Pamięci Narodowej; Program Wrażliwi Niepoprawni wraz ze Środowiskowym Domem Samopomocy, Program Wsparcia Usamodzielnienia z Kieleckim Parkiem Technologicznym; Wsparcie dla Placówek Oświatowych z miasta Kielce – współpraca z Przedszkolem Samorządowym w Kielcach. Programy realizowane są w ramach kół zainteresowań. Na szczególną uwagę zasługują: a) Koło Historyczno-Patriotyczne – realizujące autorski program Placówki „Wychowanie Patriotyczne i Obywatelskie”. Partnerem jest Instytut Pamięci Narodowej delegatura Kielce wraz z Centrum Edukacyjnym IPN „Przystanek Historia”. Program ma na celu przybliżenie najnowszej historii Polski oraz kształtowania właściwych postaw obywatelskich i patriotycznych;

b) Koło Wsparcia Niepełnosprawnych – realizujące autorski program Placówki „Wrażliwi niepoprawni” przy współpracy ze Środowiskowym Domem Samopomocy w Kielcach dla osób dotkniętych niepełnosprawnością intelektualną oraz ruchową. Wychowankowie działają w zajęciach terapeutycznych, organizują wspólne wycieczki i wyjścia także do innych instytucji wspierających. Wychowanków MOW wspomagają studenci z Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach z koła naukowego PROFIL;

c) Koło wsparcia edukacji i usamodzielnienia – realizujące autorski program Placówki przy współpracy z Kieleckim Parkiem Technologicznym mający na celu zwiększenie oferty edukacyjnej o zajęcia laboratoryjne, eksperymentalne, doświadczalne. Ważne przy tym jest wzmocnienie procesu usamodzielnienia wychowanków mających opuścić MOW poprzez zajęcia z doradcami zawodowymi, doradcami z Inkubatora Przedsiębiorczości;

Podczas wizytacji ustalono następujące nieprawidłowości:

1. Brak badań wstępnych nowoprzyjętych wychowanków. Praktyka przyjęta w MOW w zakresie zapewnienia opieki zdrowotnej przewiduje udzielenie pomocy lekarskiej dopiero w przypadku pogorszenia stanu zdrowia nieletniego w czasie pobytu w MOW, silnego bólu, zasłabnięcia omdlenia, lub innej sytuacji stanowiącej zagrożenie zdrowia lub życia nieletniego. Wówczas wychowawca sprawujący opiekę nad grupą, ma obowiązek wezwać pogotowie ratunkowe lub udać się do odpowiedniej przychodni zdrowia. Konsultacja i badanie lekarskie odbywa się zatem w reakcji na potrzeby wychowanka. Wstępną oceną stanu zdrowia nieletniego zajmuję się wychowawca. Zgodnie z procedurami obowiązującymi w MOW podczas wywiadu przeprowadzanego w trakcie przyjmowania do placówki, wychowawca ma obowiązek zebrać informacje dotyczące aktualnego stanu zdrowia, pobytu w szpitalach, chorób przewlekłych oraz przyjmowanych stale lekarstw. W placówce nie odbywają się natomiast badania lekarskie każdego nowoprzyjętego nieletniego. Z dokumentacji nieletnich wynika, że są wychowankowie, którzy nie byli badani przez lekarza ani razu, mimo że są w MOW od kilku miesięcy. W przypadku jednego z wychowanków, przyjętego w styczniu 2018 r. zaznaczono na mapach ciała przy przyjęciu, że miał obrażenia, siniaki i obtarcia. Mimo tego nie doprowadzono nieletniego do lekarza, by wykonać badanie lekarskie. Przedstawiciele KMPT rekomendowali, aby każdy nowoprzyjęty nieletni był poddany wstępnemu badaniu lekarskiemu w ciągu 14 dni od przyjęcia.
2. Ograniczenia w nawiązaniu kontaktu nieletniego z osobą najbliższą w pierwszym okresie pobytu w Ośrodku. Z Regulaminu rozmów telefonicznych i korespondencji Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kielcach wynika, że: „Wychowanek świeżo przyjęty do Placówki może kontaktować się z rodziną po upływie 14 dni, co ma pomóc w adaptacji nieletniego w warunkach ośrodkowych” (dot. korespondencji i listów, paczek i przekazów pieniężnych). W ocenie KMPT jest to niewłaściwa praktyka. Każdy nowoprzyjęty wychowanek powinien mieć prawo do natychmiastowego kontaktu z rodziną lub inną wskazaną przez niego osobą. Jest to jedna z minimalnych gwarancji służących ochronie przed torturami lub nieludzkim, poniżającym traktowaniem.
3. Brak szkoleń ze stosowania środków przymusu bezpośredniego. Pracownicy MOW w Kielcach nie przechodzili szkoleń ze stosowania środków przymusu bezpośredniego. W związku z tym delegacja KMPT rekomendowała dyrektorowi MOW, aby każdy z pracowników sprawujących opiekę nad nieletnimi został przeszkolony z prawidłowego stosowania środków przymusu bezpośredniego wobec nieletnich.
4. Placówka wymaga wsparcia finansowego. Niektóre pokoje wymagają odnowienia, wyposażenia w sprawne meble stanowiące minimum wystroju pokoi mieszkalnych, remontu wymaga także pokój dla dzieci chorych (pełniący funkcję izolatki medycznej). W pomieszczeniach panował zaduch, okna były pozamykane na klamki, które z kolei zostały wyjęte z okien, aby uniemożliwić wychowankom ewentualną ucieczkę. Pomieszczenia wymagały wywietrzenia.
5. Reżim: Delegacja KMPT zauważyła, że zgodnie z wewnętrznymi regulacjami placówki, wobec nieletnich obowiązują bardzo surowe zasady w zakresie norm życia codziennego, a każde naruszenie może podlegać sankcjom dyscyplinarnym. Przykładowo, w MOW obowiązuje:

a) kara tzw. „mundurku” (noszenie przez 2 tygodnie szarego dresu z napisem MOW Kielce, co wiąże się z utratą wszelkich przywilejów: możliwości wyjścia na zewnątrz, zakaz korzystania z sali rekreacyjnej, „można tylko siedzieć w pokoju i się uczyć”);

b) wychowawcy przeprowadzają badania alkomatem oraz testami na obecność narkotyków, stosują odpowiedzialność zbiorową;

c) wymierzanie wielu kar za jedno przewinienie;

d) w placówce przeprowadzane są kontrole osobiste polegające na rozebraniu się do naga i wykonaniu przysiadu;

e) zgodnie z wewnętrznymi regulacjami placówki możliwa jest kontrola korespondencji i rozmów telefonicznych.

KMPT ma zastrzeżenia, czy takie ograniczenia są proporcjonalne i mieszczą się w interesie resocjalizacji nieletnich przebywających w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych.