Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich od 2011 roku wykonuje zadania niezależnego organu do spraw równego traktowania. W zakresie jego ustawowych obowiązków pozostaje stanie na straży równego traktowania wszystkich osób. Podejmuje zatem również działania na rzecz poprawy sytuacji osób interpłciowych w Polsce.

Osoby interpłciowe rodzą się ze zróżnicowanymi cechami płciowymi, które nie wpisują się w definicje typowych ciał męskich lub żeńskich. Należą do jednej z mniejszości społecznych najbardziej narażonych na różne formy nadużyć i gorszego traktowania. Naruszenia praw człowieka, z którymi się mierzą, w znacznym stopniu pozostają nieznane opinii publicznej oraz decydentom.

Poza brakiem akceptacji i zrozumienia społecznego dla ich szczególnych doświadczeń wiele osób interpłciowych, przede wszystkim w okresie niemowlęcym i dziecięcym, narażonych jest na naruszenia integralności cielesnej poprzez interwencje medyczne dokonywane bez ich osobistej, uprzedniej i w pełni świadomej zgody. Dotyczy to przede wszystkim poddawania dzieci interpłciowych inwazyjnym operacjom chirurgicznym, mimo że nie jest to bezwzględnie konieczne z medycznego punktu widzenia. Operacje te często za jedyny cel mają uzgodnienie wyglądu ciała z normą płciową. Z oczywistych powodów najczęściej przeprowadzane są one bez świadomej zgody osób, których dotyczą. W późniejszym życiu osoby te ponoszą ich zdrowotne konsekwencje.

Zgodnie z najnowszym raportem Europejskiej Komisji przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji (European Commission against Racism and Intolerance, dalej: „ECRI”) władze publiczne w Polsce powinny podjąć działania mające na celu zapobieganie nietolerancji i dyskryminacji osób interpłciowych, w szczególności dzieci. ECRI rekomenduje:

1) wprowadzenie szczegółowego ustawodawstwa zakazującego zbędnych z medycznego punktu widzenia operacji „normalizujących” płeć i innych zabiegów nieterapeutycznych do czasu, gdy dziecko interpłciowe będzie mogło uczestniczyć w podejmowaniu decyzji, w oparciu o prawo do samostanowienia i na zasadzie dobrowolnej i świadomej zgody;

2) opracowanie wytycznych i szkoleń w zakresie praw do równości osób interpłciowych dla odpowiednich specjalistów, szczególnie tych mających kontakt z dziećmi interpłciowymi, takich jak nauczyciele i pracownicy służby zdrowia;

3) rozpowszechnianie odpowiednich materiałów wśród zainteresowanych osób, takich jak przewodniki dla rodziców interpłciowych dzieci.

W ostatnich latach RPO wystąpił do Ministra Zdrowia oraz Narodowego Funduszu Zdrowia w sprawie skali tych operacji ze względu na wskazane jednostki chorobowe określone w klasyfikacji medycznej ICD-10, związane ze zróżnicowaniem cech rozwoju płciowego. Zwrócił się również do Rzecznika Praw Pacjenta w sprawie naruszeń praw pacjenta osób interpłciowych. Ponadto RPO zasięgnął opinii ekspertek z zakresu nauk medycznych i prawnych, specjalizujących się w tematyce interpłciowości. W ich ocenie każda decyzja o zabiegach chirurgicznych rekonstrukcyjnych, mających na celu korekcję nietypowych narządów płciowych u osób z brakiem możliwości określenia przyszłej identyfikacji płciowej, powinna być podejmowana z udziałem pacjenta i z jego świadomą zgodą.

Wskazane działania Rzecznika miały na celu zbadanie, jaka jest aktualnie sytuacja osób interpłciowych w Polsce oraz określenie charakteru naruszeń praw człowieka, których doświadczają. Działania Rzecznika Praw Obywatelskich podejmowane na rzecz ochrony osób ze zróżnicowanymi cechami płciowymi zostały docenione i wskazane jako przykład dobrej praktyki w działalności instytucji publicznych przez Oll Europe (Organisation Intersex International Europe) – organizację parasolową działającą na rzecz ochrony praw człowieka osób interpłciowych w Europie i Azji Środkowej, która zrzesza europejskie organizacje zajmujące się prawami człowieka zarządzane przez osoby interpłciowe.