Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Propozycja badania, która nie została zrealizowana

Temat:
Dyskryminacja związana z płcią oraz powiązane z nią i krzyżujące stereotypy związane z wiekiem, pochodzeniem etnicznym, kolorem skóry, narodowością, (niepełno)sprawnością, wyznawaną religią, modelem życia rodzinnego, itp.

Cel badawczy:
Rekonstrukcja i krytyczna analiza zawartości WSZYSTKICH polskich podręczników oraz treści podstaw programowych pod kątem prezentowanych i promowanych w nich wzorców i idei dotyczących kobiecości, męskości oraz relacji między dziewczynkami/kobietami i chłopcami/mężczyznami.
Dzięki rzetelnej, opartej o wyniki badań przeprowadzonych na dużej próbie diagnozie, będzie można wskazać zarówno pozytywne praktyki, jak i obszary, w których potrzebne są zmiany w kierunku równościowej i antydyskryminacyjnej edukacji szkolnej.
Główne pytania i problemy badawcze:

• Czy i w jaki sposób zawarte w podręcznikach treści i ilustracje promują wielostronny rozwój zarówno dziewczynek, jak i chłopców, czy stereotypy związane z płcią?
• W jakim stopniu treści podręczników nasycone są koncepcjami tradycyjnego podziału ról i sfer funkcjonowania społecznego kobiet i mężczyzn?
• W jakim zakresie rzeczywista różnorodność dotycząca ciała, cech psychicznych, ról społecznych oraz zawodów realnie żyjących kobiet i mężczyzn, znajduje odzwierciedlenie w podręcznikach?
• Z jakimi innymi cechami powiązane są i krzyżują się stereotypy związane z płcią (wiek, pochodzenie etniczne, (niepełno)sprawność, itp.)?

Ufamy, że zrealizowane po raz pierwszy na gruncie polskim w tak dużej skali badania, zaowocują nie tylko krytycznym studium współczesnej edukacji szkolnej, ale będą równocześnie inspirującym i skutecznym narzędziem pobudzenia refleksji i konkretnych działań na rzecz szkoły wolnej od dyskryminacji ze względu na płeć a w szerszym znaczeniu rozwoju demokracji i budowania społeczeństwa obywatelskiego.

Uzasadnienie:
Zakładamy, że edukacja szkolna jest ważnym pasem transmisyjnym idei dotyczących płci i rodzaju a same podręczniki mogą być zarówno skutecznym narzędziem reprodukowania i konserwowania porządku społecznego opartego na nierówności kobiet i mężczyzn, jak i krytykowania oraz zmieniania tej rzeczywistości na bardziej egalitarną.
Badania dotyczące różnych aspektów szkolnej rzeczywistości, biorące pod uwagę kategorię płci kulturowej dowodzą bezsprzecznie, że zarówno nauczyciele (ich przekonania, oczekiwania, nastawienia i zachowania), sposób organizowania edukacji (plany, prawo), jak i wyselekcjonowana „legalna” i uprawomocniona przez państwo „szkolna wiedza” (podstawa programowa, podręczniki) tworzą skuteczny, często „niewidoczny” dla uczestników edukacji mechanizm podtrzymujący stereotypy związane z płcią oraz nierówne statusy kobiet i mężczyzn w społeczeństwie i kulturze.
Badania nad podręcznikami w Polsce są wyrywkowe i mało przydatne diagnostycznie w kontekście całości systemu oświatowego.
Obowiązek eliminowania z podręczników szkolnych stereotypów związanych z płcią wynika z przepisów prawa polskiego i międzynarodowego a jednak niewiele się w tym kierunku robi. Zgodnie z ratyfikowanymi przez Polskę licznymi umowami międzynarodowymi (m. innymi: Konwencją w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet - CEDAW) w założenia i praktykę edukacyjną powinny być wpisane działania na rzecz zmiany społecznych i kulturowych wzorców zachowań mężczyzn i kobiet w celu likwidacji przesądów i zwyczajów oraz wszelkich innych praktyk, które opierają się na przekonaniu o niższości lub wyższości jednej z płci, albo na stereotypach roli mężczyzn i kobiet.

Interdyscyplinarne Centrum Badań Płci Kulturowej i Tożsamości UAM w Poznaniu