Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Skargę nadzwyczajną w sprawie dwóch orzeczeń spadkowych wydanych przez ten sam sąd wobec tych samych spadkobierców złożył Rzecznik Praw Obywatelskich
• Dwie decyzje spadkowe uniemożliwiają dokonanie wpisu w księdze wieczystej – a to uniemożliwia zaś swobodne dysponowanie nieruchomością
• Sytuację tę może naprawić tylko skarga nadzwyczajna
• AKTUALIZACJA: 16 czerwca 2021 r. SN częściowo uwzględnił skargę nadzwyczajną (sygn. akt I NSNc 164/20)

RPO przesłał Sądowi Najwyższemu kolejną, siódmą, skargę nadzwyczajną. Jest to niezbędne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności obywateli, którzy obecnie nie mogą regulować spraw majątkowych.

Zgodnie z art. 26 ustawy o SN z 8 grudnia 2017 r. rozpatrywanie skarg nadzwyczajnych należy do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych, utworzonej po zmianie ustawy o SN w 2017 r. Jednak w uchwale z 23 stycznia 2020 r. połączone Izby: Cywilna, Karna oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwierdziły, że sprzeczność składu sądu z przepisami prawa zachodzi także wtedy, gdy w składzie sądu bierze udział osoba powołana na urząd sędziego SN na wniosek KRS ukształtowanej według ustawy z grudnia  2017 r. A cały skład tej Izby powołano w sposób opisany w tej uchwale SN. W jej świetle postępowania Izby po tym dniu dotknięte byłyby wadą nieważności.

Dlatego Rzecznik skierował skargę nadzwyczajną do Izby Cywilnej SN jako właściwej w sprawach z zakresu prawa cywilnego.

Historia sprawy

We wrześniu 2002 r. Sąd Rejonowy w S. stwierdził nabycie spadku na podstawie ustawy po zmarłym przez jego żonę oraz dwoje dzieci – wszyscy po 1/3 udziałów. Postanowienie to uprawomocniło się, bo nikt nie złożył apelacji.

W kwietniu 2003 r. ten sam sąd wydał w tej samej sprawie kolejne postanowienie – z tą różnicą, że w skład masy spadkowej zaliczył gospodarstwo rolne. Wnosił o to inny członek rodziny, nieobjęty postanowieniem sądu z 2002 r. Rozstrzygnięcie z 2003 r. również nie zostało zaskarżone i uprawomocniło się. 

Wdowa po zmarłym wniosła jeszcze o wznowienie postępowania zakończonego orzeczeniem z kwietnia 2003 r. W 2019 r. sąd odrzucił jej skargę, uznając m.in., że została złożona po ustawowym  terminie.

Wtedy kobieta wystąpiła do RPO o złożenie skargi nadzwyczajnej. Wskazała, że dwa postanowienia spadkowe powodują trudności w ujawnieniu w księdze wieczystej aktualnego stanu prawnego nieruchomości. W takiej sytuacji sąd nie może bowiem dokonać stosownego wpisu w księdze wieczystej.

Argumenty skargi nadzwyczajnej 

Rzecznik uznał złożenie skargi nadzwyczajnej za konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego.

Postanowieniu z kwietnia 2003 r. Adam Bodnar zarzucił rażące naruszenie prawa procesowego. Polegało to na rozstrzygnięciu o spadku, mimo że w tej samej sprawie sąd już wcześniej wydał prawomocne postanowienie. W ten sposób naruszono konstytucyjną zasadę zaufania do państwa oraz bezpieczeństwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz konstytucyjnego prawa do dziedziczenia (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji), jak i konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji).

Już samo prowadzenie ponownego postępowania cywilnego w takiej sytuacji było niedopuszczalne. Sąd powinien był odrzucić wniosek, jeżeli sprawa spadku została już prawomocnie rozpoznana. Tym samym sąd pominął wyraźny zakaz ustawowy, który nie pozwala na prowadzenie drugi raz postępowania w tej samej sprawie. To uchybienie proceduralne ma charakter ewidentny, jasny i bezsporny.

Wobec dwóch rozstrzygnięć tej samej sprawy zainteresowani nie uzyskali wiążącego stanowiska sądu. Mimo powołania w obu postanowieniach tych samych spadkobierców ustawowych funkcjonują dwa postanowienia o różnej treści, co stworzyło stan niepewności prawnej. W efekcie spadkobiercy są pozbawieni możliwości realizacji praw majątkowych nabytych na podstawie dziedziczenia.

Rzecznik wniósł, by SN uchylił postanowienie Sądu Rejonowego z kwietnia 2003 r. i odrzucił wówczas złożony wniosek członka rodziny o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym.

Do Biura RPO skarg dotyczących dwóch postanowień spadkowych po tej samej osobie wpływa wiele. Czasami wystarczy, by Rzecznik zamiast skargi nadzwyczajnej złożył zwykłą skargę o wznowienie postępowania do właściwego sądu – gdy nie upłynął jeszcze na to termin. W tej sprawie było to jednak niemożliwe.

Skargi nadzwyczajne RPO

Skargę nadzwyczajną wprowadziła ustawa o SN z grudnia 2017 r. Rzecznik występuje z takimi skargami, gdy jest to niezbędne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności obywateli. Prawo ich kierowania w „starych” sprawach mają tylko RPO i Prokurator Generalny.

Do Biura RPO wpłynęły dotychczas 6144 wnioski o wystąpienie ze skargą nadzwyczajną. Najwięcej dotyczyło spraw karnych, cywilnych oraz z zakresu prawa pracy. Wprowadzenie skargi nadzwyczajnej spowodowało dodatkowe obciążenie Biura RPO, bez zwiększenia jego finansowania. 

IV.7000.472.2019