Biuletyn Informacji Publicznej RPO

W związku z wnioskiem Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, która zwróciła się do Rzecznika Praw Obywatelskich o zaskarżenie do Trybunału Konstytucyjnego ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób, jak również biorąc pod uwagę indywidualne wnioski, jakie wpłynęły w tym zakresie do Biura RPO, Rzecznik skierowała wniosek do Trybunału Konstytucyjnego wnosząc o stwierdzenie niezgodności z Konstytucją niektórych unormowań ustawy. 

W wystąpieniu RPO podniósł sześć następujących kwestii:

1. Zakładany przez projektodawcę cel w postaci stosowania ustawy do sprawców jedynie najgroźniejszych przestępstw – co podkreślano w uzasadnieniu do ustawy – nie został zrealizowany. Ustawa znajduje bowiem zastosowanie do każdej osoby, która odbywa prawomocnie orzeczoną karę pozbawienia wolności, wykonywaną w systemie terapeutycznym – nie spełnia zatem kryterium dostatecznej precyzji. Krąg potencjalnych adresatów, wyjątkowej ze swej natury regulacji, jest dość szeroki i różnorodny. Narusza to postanowienia ustawy zasadniczej.
2. Przepisy ustawy nie określają kryterium czasowego wydania opinii psychiatrycznej i psychologicznej, które następnie stanowią podstawę do skierowania przez dyrektora zakładu karnego, do właściwego sądu, wniosku o uznanie osoby, której dotyczy wniosek, za osobę stwarzającą zagrożenie. Ustawa stanowi jedynie, że opinia psychiatryczna i psychologiczna o stanie zdrowia powinna być wydana w trakcie postępowania wykonawczego. Przedział zakreślony przez ustawodawcę obejmuje więc całe postępowanie wykonawcze i nie jest ograniczony żadną cezurą czasową. Tymczasem ustawa regulująca materię ograniczenia wolności osobistej jednostki w sposób precyzyjny i konkretny powinna określać czas sporządzenia opinii, która dla administracji więziennej stanowi bezpośredni impuls do wdrożenia procedury w tym zakresie.
3. W ustawie zostały użyte zwroty niedookreślone w postaci „wysokiego” i „bardzo wysokiego” prawdopodobieństwa popełnienia określonego w ustawie rodzaju czynu zabronionego. Samo posłużenie się tymi zwrotami z punktu widzenia techniki legislacyjnej nie powinno budzić zastrzeżeń. Jednakże w tym przypadku nastąpiła swoista kumulacja owej niedookreśloności norm prawnych. Zwroty „wysokie” i „bardzo wysokie” zostały powiązane z prawdopodobieństwem, które oznacza przecież nic innego niż uzasadnione przypuszczenie. Poza tym, ustawa nie daje jasnych i precyzyjnych narzędzi umożliwiających wytyczenie granicy pomiędzy wysokim a bardzo wysokim prawdopodobieństwem popełnienia określonych czynów zabronionych.
4. Ustawa wprowadza odmienne niż w ustawie o Policji przesłanki stosowania kontroli operacyjnej – nie tylko konieczność zapobieżenia określonemu przestępstwu, lecz również trudność w weryfikacji informacji udzielanych przez osobę objętą nadzorem prewencyjnym oraz uzyskanych w wyniku czynności operacyjno-rozpoznawczych. Ustawa wprowadza zatem odstępstwo od przyjętej dotychczas w systemie prawa reguły, że kontrola operacyjna jest stosowana jedynie w celu zapobieżenia popełnieniu poważnych przestępstw. Wprowadza to zatem niebezpieczny precedens, który gdyby nie został zakwestionowany, mógłby w przyszłości zostać zastosowany także do innych kategorii podmiotów.
5. Tylko jeden przepis ustawy odnosi się do terapii, której w ogóle – zdaniem opiniujących projekt ustawy psychologów i psychiatrów – nie da się skutecznie prowadzić. Stanowi to pozorne uregulowanie, bez szerszego odniesienia się do zagadnienia terapii, jej form, podmiotów ją prowadzących. Brak jasnych oraz precyzyjnych uregulowań ustawy odnośnie postępowania terapeutycznego prowadzonego w Ośrodku powoduje, że powstają wątpliwości co do realizowania tam jakichkolwiek świadczeń zdrowotnych, które można nazwać psychoterapeutycznymi.
6. Ustawa przewiduje rozstrzyganie przez sąd o wypisaniu z Ośrodka w oparciu o wniosek samego osadzonego w tej placówce, wniosek kierownika Ośrodka oraz postępowanie z urzędu w tym przedmiocie (nie rzadziej niż raz na 6 miesięcy). Ustawodawca rozróżniając te trzy tryby rozstrzygania o potrzebie dalszego pobytu w Ośrodku określonej osoby tylko w jednym przypadku wskazał na potrzebę sporządzenia opinii psychiatry, mianowicie odnośnie postępowania z urzędu. W przypadku wniosku osadzonego lub wniosku kierownika Ośrodka opinia taka nie będzie już sporządzona, a sąd jedynie wysłucha biegłych, którzy przygotowywali opinie na etapie postępowania w przedmiocie umieszczenia w Ośrodku, co uczyni również w odniesieniu do postępowania z urzędu. Wprowadzenie rozdźwięku pomiędzy procedurą umieszczenia w Ośrodku, a decydowaniem o dalszym przedłużeniu pobytu w nim, narusza postanowienia ustawy zasadniczej, nie dając osadzonemu należytej gwarancji ochrony jego konstytucyjnego prawa do wolności osobistej.