Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Wątpliwości Rzecznika wzbudziło rozwiązanie przyjęte w Kodeksie postępowania karnego, które rozszerza kompetencje sądu odwoławczego do zwrócenia akt sprawy sądowi pierwszej instancji w celu uzupełnienia uzasadnienia wyroku, nie zapewniając  jednocześnie odpowiednich mechanizmów gwarantujących rzetelność procesu. Nie przewidziano bowiem możliwości ponownego zaskarżenia wyroku, którego uzasadnienie zostało uzupełnione, ani uprawnienia do uzupełnienia apelacji wniesionej przed uzupełnieniem wyroku.

Uzasadnienie stanowi wyjątkowo istotny element wyroku. Powinno bowiem przedstawiać zarówno uczestnikom postępowania, jak i sądowi odwoławczemu cały proces podejmowania decyzji przez sąd w przedmiocie odpowiedzialności karnej. Jest to szczególnie istotne dla sformułowania zarzutów odwoławczych przez uczestników postępowania, jak i dla oceny sądu odwoławczego co do zasadności i prawidłowości orzeczenia sądu pierwszej instancji.

W poprzednim stanie prawnym możliwość zwrócenia sprawy w celu uzupełnienia wyroku obejmowała sytuacje, gdy sąd ograniczył uzasadnienie jedynie do niektórych oskarżonych. Nowelizacja Kodeksu postępowania karnego znacznie rozszerzyła przypadki, w których możliwe jest ograniczenie zakresu uzasadnienia. Obecnie sąd może również sporządzić uzasadnienie w części odnoszącej się do niektórych czynów zarzucanych oskarżonemu, bądź też ograniczyć uzasadnienie do rozstrzygnięcia o karze i innych konsekwencjach prawnych czynu.

Uzupełnienie uzasadnienia powinno dotyczyć tylko tych elementów, które okazały się niezbędne dla dokonania prawidłowej weryfikacji rozstrzygnięcia przez sąd odwoławczy. Dlatego wątpliwym z punktu widzenia zasady rzetelnego procesu jest fakt, że sąd pierwszej instancji, otrzymując sprawę w celu uzupełnienia uzasadnienia, ma dostęp do apelacji znajdującej się w aktach sprawy. Zachodzi obawa, że sąd mógłby uzupełnić uzasadnienie wyroku, uwzględniając argumenty zawarte w apelacji. W rezultacie zarzuty podniesione w środku odwoławczym mogą stać się bezprzedmiotowe lub nieaktualne, co naruszałoby istotę dwuinstancyjności postępowania oraz prawo do obrony. 

W ocenie Rzecznika dla zapewnienia prawidłowego przebiegu postępowania sądowego, w tym postępowania odwoławczego, konieczne jest dokonanie zmian w Kodeksie postępowania karnego. Rzecznik postuluje wyraźne wskazanie zakresu możliwej ingerencji w uzasadnienie wyroku, a ponadto ustanowienie odpowiedniego mechanizmu, który uniemożliwi sądowi pierwszej instancji wgląd do apelacji w trakcie uzupełniania uzasadnienia wyroku.