Biuletyn Informacji Publicznej RPO

- Chyba w każdym państwie są znane telenowele, które wywołują łzy u wielu telewidzów. Sprawy, które trafiają do rzeczników praw obywatelskich są jednak dużo bardziej dramatyczne i skomplikowane niż te pokazywane w produkcjach telewizyjnych – mówił podczas debaty na temat roli rzeczników praw obywatelskich we współczesnej Europie dr Rafael Ribó I Massó ombudsman Katalonii a zarazem przewodniczący regionu europejskiego Międzynarodowego Instytutu Ombudsmana (IOI). W dyskusji wzięli również udział ombudsmani Austrii, Irlandii, Estonii i Polski. Spotkanie poprowadziła prof. Monika Płatek z Uniwersytetu Warszawskiego.

Dr Adam Bodnar przypomniał historię powstania urzędu polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. – Przed 1989 rokiem nie mieliśmy znaczących doświadczeń w ochronie praw człowieka. Dopiero w praktyce musieliśmy się tego wszystkiego nauczyć – wskazał. O tym, jak wyglądały początki RPO wspominała również prof. Monika Płatek. Mówiła m.in. o tym, jak wielki wpływ na kształt tej instytucji miała pierwsza RPO prof. Ewa Łętowska.

Odpowiadając na pytanie: dlaczego potrzebujemy rzeczników praw obywatelskich we współczesnej Europie? ombudsman Irlandii Peter Tyndall stwierdził, że ich działalność jest jednym z elementów zapewniających równowagę władz. – Potrzebna jest instytucja, która zareaguje gdy coś pójdzie nie tak, gdy komuś będzie działa się krzywda, gdy zostanie niesprawiedliwie potraktowany – dodał. Uczestnicy debaty zauważyli również, że w związku z ciągłym rozwojem technologii pojawiają się całkiem nowe wyzwania związane z ochroną praw człowieka. Chodzi np. o kwestię dostępu do informacji czy ochronę prywatności.

Dyskusja dotyczyła także trudności z jakimi muszą zmagać się w swojej działalności rzecznicy praw obywatelskich. Dr Rafael Ribó I Massó wskazywał, że ombudsmani mogą prawidłowo wykonywać obowiązki tylko wtedy, gdy są niezależni od władzy wykonawczej. Jak zaznaczył chodzi m.in. o zapewnienie odpowiedniej niezależności finansowej – tak, aby rząd nie mógł ingerować w budżet instytucji, której jednym z zadań jest jego kontrola. Ponadto ombudsman Katalonii zwrócił uwagę, że rzecznik powinien być, co do zasady, nieusuwalny – takie rozwiązanie może być zastosowane tylko w jasno określonych w prawie przypadkach. W innym razie rzecznicy w obawie przed utratą stanowiska nie podejmowaliby zbyt stanowczych reakcji na nieprawidłowości w działaniu instytucji państwowych.

Dr Günther Kräuter ombudsman Austrii a zarazem sekretarz generalny IOI wskazywał, że zdarzały się już przypadki, gdy władze państwowe starały się ograniczyć niezależność rzecznika w danym państwie. Tak było m.in. w Malawi i na Słowacji. Swoje stanowisko przedstawili wówczas członkowie IOI.

Ombudsman Estonii dr Ülle Madise zwróciła uwagę, że o tym dlaczego Europejczycy potrzebują dziś rzeczników praw obywatelskich powinniśmy przekonywać przede wszystkim samych obywateli. Wyjaśniać im dlaczego tak ważne jest bronienie reguł prawa i samych praw człowieka. Wskazywać, że dotyczą one bezpośrednio każdego z nas, a nie są tylko wzniosłą ideą. – Jest to ważne szczególnie dzisiaj, gdy ludzie ulegają prostym hasłom głoszonym przez populistów – zaznaczyła.

Publiczność zgromadzona na debacie dopytywała ombudsmanów m.in. o to, jak często zdarza im się interweniować w sprawach dotyczących prywatnego sektora, czy otrzymują skargi związane ze zbyt restrykcyjnym prawem antyaborcyjnym, a także jak wykorzystują nowe technologie w komunikowaniu o prawach człowieka.

Debata została zorganizowana przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Ambasadę Austrii oraz Instytut Spraw Publicznych.