Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Brak dostępu do akt stanowiących tajemnicę skarbową, w tym m.in. informacji z banków i innych instytucji finansowych, utrudnia RPO realizację jego  ustawowych zadań
• Zapoznanie się z całością akt podatkowych jest konieczne np. do ewentualnego przyłączenia się Rzecznika do sprawy sądowej podatnika - w celu ochrony jego konstytucyjnych praw i wolności
• Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek prosi ministra finansów Tadeusza Kościńskiego o rozważenie odpowiednich zmian legislacyjnych
• AKTUALIZACJA: Resort rozważy zapewnienie RPO dostępu do akt "zawierających informacje uzyskane od instytucji finansowych w celu realizacji jego zadań ustawowych"

RPO zwraca uwagę na ważny, wciąż  nierozwiązany problem ograniczonego dostępu do akt stanowiących tajemnicę skarbową, w tym akt zawierających informacje otrzymane z banków i innych instytucji finansowych.

Zgodnie z art. 297 § 1 pkt 4  Ordynacji podatkowej, naczelnicy urzędów skarbowych i celno-skarbowych udostępniają akta wyłącznie określonym podmiotom, w tym także RPO - w związku z jego udziałem w postępowaniu przed sądem administracyjnym.

W myśl zaś art. 14 pkt 6 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich, po zbadaniu sprawy Rzecznik może zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach – na prawach przysługujących prokuratorowi.

Problem pojawia się, gdy Rzecznik zwraca się do organów podatkowych o udostępnienie akt konkretnej sprawy z postępowania podatkowego, jeszcze przed formalnym zgłoszeniem udziału w postępowaniu przed sądem administracyjnym.

W wielu przypadkach organy - powołując się na ograniczony dostęp do akt zawierających tajemnicę skarbową, w tym zawierających informacje otrzymane z banków i innych instytucji finansowych - odmawiają RPO nadesłania takiej dokumentacji. Uzasadniają to tym, że z całokształtu sprawy nie wynika, aby RPO występował w związku z udziałem w postępowaniu przed sądem administracyjnym bądź samodzielnym złożeniem skargi do tego sądu.

Okoliczność, że Rzecznik nie może formalnie otrzymać akt sprawy od organów podatkowych, nie oznacza, że zawartych w nich dokumentów nie może udostępnić mu sama strona. Problem pojawia się jednak w sytuacji, gdy obywatel nie ma profesjonalnego pełnomocnika, który mógłby zadbać o przekazanie całości dokumentacji (a zwykle to takie osoby zgłaszają się do RPO).

Aktualnie przeszkodą w sprawnym przekazaniu dokumentacji Rzecznikowi jest także niejednokrotnie ograniczony dostęp do dokumentacji znajdującej się w aktach sprawy administracyjnej  z uwagi na obostrzenia wynikające z trwającej pandemii COVID-19.

Nie ulega zatem wątpliwości, że zapoznanie się z całością akt podatkowych zgromadzonych przez organ jest konieczne do dokonania wszechstronnej analizy danej sprawy. A na tej podstawie RPO podejmuje decyzję co do ewentualnej interwencji procesowej. Stanowisko niektórych organów podatkowych w związku z kształtem obecnej regulacji zdecydowanie utrudnia Rzecznikowi realizację jego zadań ustawowych.

Tym samym, bez realnego dostępu do całości akt postępowania iluzoryczne staje się skorzystanie przez Rzecznika z takich kompetencji, jak udział w postępowaniu administracyjnym (podatkowym), wnoszenie skarg do sądu administracyjnego i udział w postępowaniu przed sądem administracyjnym w celu ochrony konstytucyjnych praw i wolności podatnika.

Mając na uwadze, że prace nad projektem nowej Ordynacji podatkowej wstrzymano, a problem jest wciąż aktualny, Marcin Wiącek prosi o rozważenie odpowiednich zmian legislacyjnych, umożliwiających Rzecznikowi uzyskanie pełnego dostępu do akt zawierających tajemnicę skarbową, w tym także akt zawierających informacje otrzymane z banków i innych instytucji finansowych - jeszcze przed ewentualnym udziałem w postępowaniu przed sądem administracyjnym.

Odpowiedź Ministra

Art. 297 § 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej uprawnia naczelników urzędów skarbowych i naczelników urzędów celno-skarbowych do udostępniania Rzecznikowi Praw Obywatelskich akt, w tym akt zawierających informacje wymienione w art. 182 Ordynacji podatkowej, wyłącznie w związku z jego udziałem w postępowaniu przed sądem administracyjnym.

Zgodnie z ogólnymi zasadami wykładni przepisów prawa, przepis określający wyjątek od zasady zachowania w poufności informacji dotyczących jednostki i stanowiących tajemnicę skarbową, a tym samym pogarszający sytuację prawną indywidualnego podmiotu (ograniczający prawo do nieujawniania dotyczących tego podmiotu informacji), powinien być interpretowany wąsko oraz z zachowaniem prymatu wykładni językowej.

Takim przepisem jest właśnie art. 297 § 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej. Powołany przepis nie upoważnia naczelników urzędów skarbowych i naczelników urzędów celno-skarbowych do udostępnienia Rzecznikowi Praw Obywatelskich akt, w tym akt zawierających informacje wymienione w art. 182 Ordynacji podatkowej, jeżeli nie ma to związku z jego udziałem w postępowaniu przed sądem administracyjnym.

Próbę rozwiązania zgłoszonego przez Pana problemu podjęto w rządowym projekcie ustawy – Ordynacja podatkowa (druk sejmowy nr 3517 Sejmu RP VIII kadencji) – dalej: „NOP”. Art. 106 § 1 pkt 5 NOP zakładał zapewnienie Rzecznikowi Praw Obywatelskich dostępu do akt zawierających informacje uzyskane od instytucji finansowych w celu realizacji jego zadań ustawowych.

Ze względu na aktualność problemu istniejącego ograniczenia w dostępie Rzecznika Praw Obywatelskich do tajemnicy skarbowej, przy okazji najbliższych prac nad nowelizacją Ordynacji podatkowej zostanie rozważone wprowadzenie zmiany legislacyjnej w art. 297 § 1 pkt 4 tej ustawy w kierunku zainicjowanym przez NOP - odpisał podsekretarz stanu Jan Sarnowski.

V.511.534.2021