Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Na 2019 r. resort rodziny zaplanował badania liczby i sytuacji osób doświadczających bezdomności
• Eksperci RPO proponują lekką zmianę metodologii, żeby lepiej zdiagnozwać zjawisko bezdomności w Polsce
• I tak np. do badań powinny być włączone osoby przebywające np. na terenie ogródków działkowych, osoby „mieszkające kątem” oraz uchodźcy i nieudokumentowani migranci

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do minister rodziny, pracy i polityki społecznej Elżbiety Rafalskiej o uwzględnienie rekomendacji ekspertów RPO w przygotowaniach do planowanego na pierwsze miesiące 2019 r. cyklicznego ogólnopolskiego badania liczby osób bezdomnych.

- Wprowadzenie postulowanych zmian i uzupełnień w przygotowywanych badaniach przyczyni się do uzyskania jak najbardziej rzetelnych, wnikliwych i szczegółowych danych, które z powodzeniem będzie można wykorzystywać na różnych polach przeciwdziałania temu zjawisku – podkreśla Adam Bodnar.

Przeciwdziałanie bezdomności to jeden z priorytetów Rzecznika, który w 2015 r. powołał Komisję Ekspertów ds. Przeciwdziałania Bezdomności. Kluczowym narzędziem umożliwiającym rozwiązanie problemu jest rzetelna diagnoza bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego, prowadząca do identyfikacji wszelkich rodzajów bezdomności, określająca jej skalę, charakter problemów i potrzeb ludzi nią dotkniętych, a także wskazująca bariery, na jakie napotykają oni przy wychodzeniu z bezdomności.

Taka diagnoza pozwoliłaby na lepszą koordynację działań na rzecz osób doświadczających bezdomności, prowadzonych zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym oraz podejmowanych przez organizacje pozarządowe. Jest to niezbędne, aby wprowadzane zmiany legislacyjne, ukierunkowane na ułatwienie korzystania przez osoby doświadczające bezdomności ze świadczeń z systemu pomocy społecznej, służby zdrowia, zabezpieczenia dachu nad głową czy mieszkalnictwa, były efektywne.

W ocenie ekspertów Komisji, jak i Rzecznika, postulat ten nie jest realizowany w wystarczającym stopniu. Powodem są m.in. metodologia i organizacja badań, w szczególności socjodemograficznego z kwestionariuszem. Badania te zarządzane przez resort co dwa lata od 2013 r.  (sojodemograficzne co cztery lata - w 2013 i 2017) wciąż są jedynym źródłem ogólnopolskich danych o sytuacji ludzi doświadczających bezdomności.

RPO z uznaniem przyjął decyzję MRPiPS o przeprowadzeniu badania w 2019 r. Uczynienie z badania z kwestionariuszem integralnej części ogólnopolskiego badania liczby osób bezdomnych było jednym z postulatów Rzecznika.

W związku z badaniami eksperci Komisji oraz Ogólnopolska Federacja na rzecz Rozwiązywania Problemu Bezdomności sformułowali rekomendacje. Krytyczne uwagi dotyczą organizacji badania i stosowanego przez resort „Kwestionariusza osoby bezdomnej”  

Najważniejsze postulaty:

1. potraktowanie badania jako integralnej części Ogólnopolskiego Badania Liczby Osób Bezdomnych, a tym samym przeprowadzanie go co dwa lata,
2. podjęcie stałej współpracy lub powierzenie tworzenia metodologii, planowania sposobu przeprowadzenia, analizy i interpretacji danych specjalistom z zakresu badań społecznych,
3. poprawa przygotowania do przeprowadzenia badania przez odpowiednio wczesne docelowo (2-3 miesiące wcześniej) opublikowanie kwestionariusza i instrukcji do pracy z kwestionariuszem oraz organizacji badania oraz wdrożenie szkoleń dla osób prowadzących badanie, obejmujących problematykę organizacji badań i pracy w terenie
4. zmiana zakresu publikacji wyników badania  (m.in. opublikowanie zebranych danych „surowych” na stronie internetowej MRPiPS – tak, aby do ich pozyskania nie było konieczne występowanie o informację publiczną oraz  gromadzenie danych w sposób umożliwiający jak najwięcej analiz porównawczych, a także podanie danych szczegółowych dla ośrodków miejskich w rozbiciu nie na miasta wojewódzkie, lecz według wielkości miast)
5. oparcie badania o typologię ETHOS, a nie o ustawową definicję bezdomności. W szczególności dotyczy to 

• uregulowania wskazówek metodologicznych do badania osób przebywających na terenie ogródków działkowych,
• włączenia do badania osób przebywających w mieszkaniach treningowych, readaptacyjnych, wspomaganych, chronionych etc.,
• włączenia do badania osób przebywających w placówkach krótkoterminowego pobytu dla osób uzależnionych od środków psychoaktywnych, uchodźców oraz nieudokumentowanych migrantów,
• włączenia do badania osób „mieszkających kątem” z braku innej możliwości oraz mieszkających w skrajnie substandardowych, przeludnionych, prywatnych odpowiednikach „hoteli robotniczych”

6. opracowanie metodologii odrębnego badania mierzącego przepływy w populacji  osób bezdomnych w skali roku obejmującej wdrożenie jednolitego sytemu ewidencjonowania osób bezdomnych w placówkach pozarządowych, które mogłoby zostać wdrożone od roku 2020 lub 2021.

Ponadto Rzecznik zwraca uwagę  na postulaty zawarte w propozycji kwestionariusza do badania, przygotowanej przez ekspertkę Komisji panią Julię Wygnańską. Są wśród nich m.in.:

• pytania o gminę ostatniego miejsca zameldowania (co może być kluczowe w ocenie liczebności migrujących osób bezdomnych - dane będą istotnym argumentem w dyskusji o właściwości miejscowej gmin w sprawach dotyczących pomocy tym osobom),
• pytania o obywatelstwo i narodowość (kluczowe dla określenia nie badanego dotychczas zjawiska bezdomności cudzoziemców),
• pytania o płeć oraz orientację seksualną (kluczowe dla określenia nie badanego dotychczas zjawiska bezdomności osób LGBTQ).

IV.002.2.2016