Biuletyn Informacji Publicznej RPO

8 marca 2021 r. o godz. 18.00, w ramach wydarzeń towarzyszących Human Dimension Meeting, Rzecznik Praw Obywatelskich organizuje debatę na temat wolności mediów.

Tematem spotkania będzie postępujący proces osłabiania systemu ochrony praw człowieka w Polsce, którego odzwierciedleniem w ostatnim czasie są istotne zmiany na rynku medialnym. Partia rządząca od kilku lat zapowiadała "repolonizację mediów". Krokiem w tym kierunku jest przejęcie przez PKN Orlen, kontrolowaną przez państwo rafinerię, grupy medialnej Polska Press wydającej lokalne gazety na terenie całego kraju. Decyzja, choć dla wielu kontrowersyjna, została zaakceptowana przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Zaledwie kilka tygodni później kolejna informacja o zmianach na rynku medialnym wywołała publiczną dyskusję. Rząd zapowiedział wprowadzenie nowego podatku pobieranego od dochodów pochodzących z reklam. Główne koncerny medialne chcąc wyrazić swój sprzeciw wobec planowanych działań rządu, wstrzymały emisję informacji podczas 24-godzinnego protestu "Media bez wyboru".

Podczas spotkania prelegenci postarają się odpowiedzieć na pytania: jak nowa danina wpłynie na wolność i niezależność mediów w Polsce, czy jest to sygnał, że Polska podąża śladem Węgier przyjmujących model stopniowego przejmowania władzy i eliminacji procesów demokratycznych (Taktyka Salami), jakie pozostają nam jeszcze narzędzia ochrony praw obywatelskich?   

Prelegenci:

• Teresa Ribeiro, przedstawicielka OBWE ds. wolności mediów
• Sarah Clarke, szefowa regionu w ramach organizacji Artykuł 19
• Nik Williams, Europejskie Centrum Wolności Prasy i Mediów
• Piotr Stasiński, zastępca redaktora naczelnego Gazety Wyborczej

Prowadzący:

• dr hab. Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich

Wolne media - jak je chronić i do czego są nam potrzebne? Debata w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich

Teresa Ribero zwróciła uwagę na trzy trudne trendy, które obserwujemy. To co bardzo niepokoi to zwiększone ataki na dziennikarzy i brutalność policji. Dochodzi także do deligimitzacji dziennikarzy i mediów prywatnych, co powoduje obniżenie zaufania wobec dziennikarzy. Zjawisko to nie przychodzi tylko ze strony władz lokalnych, ale także ze strony opinii publicznej. Problem pogłębia zaangażowanie rządu w platformy medialne, a także zamykanie telewizji regionalnych. Obserwujemy więc skomplikowaną mozaikę zdarzeń, która wpływa na niezależność dziennikarzy i mediów. Ekspertka zwróciła także uwagę na przebieg tych mechanizmów: gdy patrzymy na pojedynczą gazetę, nie da się zrozumieć co się dzieje. A to niezbędne by mieć pełny obraz – do jakich naruszeń dochodzi z perspektywy różnych uczestników, kilku narracji. OBWE potrzebuje pełnych informacji, a obecnie dostaje jedynie ich fragmenty. Nie ma niestety jednego złotego rozwiązani tej sytuacji: niezbędne jest dalsze czuwanie nad zachodzącymi zmianami i uważne monitorowanie procesów zachodzących na rynku medialnym.

Sarah Clarke zwróciła uwagę, że pandemia została wykorzystana by wzmocnić to co określamy jako atak na media i niezależnych dziennikarzy: demonizowanie i dyskredytowanie mediów przed rząd, ataki na dziennikarzy, wypychanie mediów poza Polskę… Przejęcie Polska Press przez PKN Orlen to bardzo unikatowe zachowanie, które trudno ocenić na poziomie Unii. Aczkolwiek widzimy jak głęboko może to wpłynąć na niezależność mediów. Mimo to nakłonienie Unii do podjęcia działań nie będzie łatwe, ponieważ nie mamy gotowych i potrzebnych rozwiązań na tym poziomie. Pluralizm mediów jest niezbędny np. w kontekście procesu wyborczego – zaznaczyła ekspertka. Na zakończenie zapowiedziała prace nad EU anti-SLAPP directive, która może być bardzo znacząca w procesie ochrony niezależności mediów. SLAPP to Strategiczne Pozwy Przeciwko Zaangażowaniu w Sprawy Publiczne – rodzaj taktyki polegającej na pozywaniu czy grożeniu procesem osobom ujawniającym różne nadużycia czy afery w sferze życia publicznego, kręgach władzy, biznesu.

Nik Williams streścił wydany na przełomie listopada i grudnia 2020 roku raport Democracy Declining: Erosion of Media Freedom in Poland (Media Freedom Rapid Response (Mfrr) Press Freedom Mission To Poland) – link do tego ciekawego opracowania w języku angielskim znajdą Państwo pod tekstem.

Podczas zbierania danych kilka wydarzeń było niepokojących – wiele dotyczyło ataków na dziennikarzy podczas demonstracji, utrudniania ich pracy, ale także gróźb od policjantów. Część jak zawsze dotyczy pozwów o zniesławienie przez dziennikarzy (tzw. SLAPP) - opowiadał Williams - martwimy się przede wszystkim o skalę tych wydarzeń. Dochodzi do zmian strukturalnych ale poza procesem legislacyjnym, co uniemożliwia działanie opozycji, ale także zmniejsza naciski dyplomatyczne. Sprawy SLAPPs są bardzo niebezpieczne dla prasy nawet jeśli nie zostaną wygrane w sądzie – a nawet jeśli nie trafią do sądu. Małe redakcje czy niezależni dziennikarze poddawani są w ten sposób ogromnej presji. Takie sprawy to nie są przypadki, nie wynikają z emocjonalnych czy pochopnych reakcji na jakiś artykuł, ale jest to zaawansowana strategia by podważyć niezależność mediów w Polsce.

RPO Adam Bodnar podkreślił, że tu nie chodzi o jednego dziennikarza, protestera czy aktywistę – tu chodzi o to by przestraszyć ludzi przed podejmowaniem podobnych działań, zabieraniem głosu, sprawdzaniem.

Gazeta Wyborcza istnieje tak długo jak demokracja w Polsce – rozpoczął Piotr Stasiński. W tej chwili mamy 57 pozwów przeciwko redakcji, spraw wynikających z inicjatywy rządu. Uważam, że rząd wykorzystuje ‘censorship by other means”. Wiedzą, że nie mogą nas ocenzurować, ale przez pozwy mogą pośrednio wpłynąć na nasze zasoby, zdolności, na naszą możliwość wykonywania pracy dziennikarskiej. Gdy wykorzystują tyle pozwów, powodują, ze musimy nieustannie pracować wokół tych spraw sądowych – zajmuje to dużo czasu i wysiłku, jest również po prostu drogie. Pod tekstem znają Państwo link do opracowania organizacji The Media Freedom Rapid Response dotyczący pozwów strategicznych przeciwko Gazecie Wyborczej.

Kolejną ważną sprawą jest Orlen i przejęcie Polska Press – to problem kluczowy dla istnienia mediów lokalnych (24 dzienników, 120 tygodników, 500 portali …). Orlen dostanie dostęp także do baz sprofilowanych użytkowników, a takimi danymi można manipulować i można je wykorzystać na przykład na potrzeby wyborów.

Zwrócono uwagę również na pomysł opodatkowania mediów specjalną daniną, który znacząco pogorszy sytuację finansową wielu redakcji, a już teraz nie jest ona dobra.

Spotkanie zakończył apelem RPO Adam Bodnar: wiele złych rzeczy już się wydarzyło, ale nie oznacza to, że powinniśmy przestać walczyć. Musimy robić wszystko co jest możliwe by chronić media, bo tak chronimy demokrację.