Biuletyn Informacji Publicznej RPO

14 maja w drugim dniu Kongresu Kobiet wystąpił witany brawami rzecznik praw obywatelskich dr Adam Bodnar.

Zaczął przemówienie od podkreślenia wagi i znaczenia dialogu, rozmowy w ustalaniu najważniejszych spraw dla Polski. - Powinniśmy budować a nie dzielić, nie powinniśmy szukać nieporozumień. Powinna nam towarzyszyć atmosfera współpracy.

Następnie wymieniał najważniejsze problemy i wyzwania, którymi się w tej chwili zajmuje.

- Konieczne jest, by ofiary przemocy miały wsparcie instytucjonalne, miały wsparcie w postaci różnego rodzaju ośrodków interwencyjnych. Dlatego dotacja na finansowanie ich działalności jest tak ważna – powiedział.

W odpowiedzi na wystąpienie RPO do Ministra Rodziny Pracy i Polityki Społecznej min. Elżbieta Rafalska zapowiedziała nowelizację ustawy o policji, która umożliwiałaby szybką i skuteczną izolację sprawców przemocy, tak aby osoba jej doznająca mogła czuć się bezpiecznie.

Efektem działań RPO jest też – cenna, jak powiedział Adam Bodnar – aktywność w prokuraturze i sądach polegająca na sprawdzaniu, ile czasu upływa od zawiadomienia o przestępstwie na tle seksualnym do momentu przesłuchania sprawcy przez sąd. Z informacji RPO wynikało, że jest to nawet 90 dni. - To zatrważające – mówił na Kongresie Kobiet Adam Bodnar. Rzecznik otrzymał od prokuratury generalnej deklarację podjęcia działań, tak by terminy uległy skróceniu.

- To, co także się udało, przynajmniej na poziomie deklaratywnym, to kwestia sytuacji kobiet na rynku pracy. Min. Rafalska w odpowiedzi na wystąpienie RPO wskazała, że rząd dostrzega problem nierówności na rynku pracy i podejmie działania zmierzające do wyrównywania szans kobiet i mężczyzn m.in. poprzez przeciwdziałanie zjawisku luki płacowej i działania na rzecz transparentności płac - powiedział Adam Bodnar.
Biuro RPO zostało poinformowane, że w Ministerstwie Rodziny trwają prace nad narzędziem internetowym, które umożliwia analizę struktury wynagrodzeń i sprawdzanie, czy w przedsiębiorstwie pojawia się luka płacowa między kobietami a mężczyznami.

Także szef MON Antoni Macierewicz pozytywnie zareagował na wystąpienie RPO w sprawie poprawy sytuacji ciężarnych kobiet-żołnierzy w służbie kontraktowej. Chodzi o zmianę przepisów, na mocy których kobieta ciężarna, której kontrakt wygasa, zostaje bez zabezpieczenia, mimo iż w innych służbach przepisy gwarantują utrzymanie kontraktu do czasu urodzenia dziecka.

Wśród szeregu nierozwiązanych problemów jest także kwestia nierównego udziału kobiet w życiu politycznym.  Wciąż mamy nierozwiązaną kwestię „suwaka” (mężczyźni na przemian z kobietami, a nie tak, że na miejscach, które dają większą szansę na mandat, są raczej mężczyźni). RPO wystosował odpowiednie wystąpienie generalne, ale na razie się nie zapowiada, by to miało szansę na realizację.

Adam Bodnar podkreślał, że kwestią fundamentalną jest przestępstwo niealimentacji.

- Cieszę się, że udało się razem z rzecznikiem praw dziecka Markiem Michalakiem powołać zespół roboczy, który ma wskazywać, jak ten problem rozwiązać, jak naprawić procedury i zapewnić lepszą współpracę między poszczególnymi organami państwa – powiedział. Rzecznik będzie starał się przekonać Ministerstwo Rodziny do przeprowadzenia kampanii społecznej dotyczącej przestępstwa niepłacenia alimentów, bo kwestią kluczową jest zmiana podejścia społecznego i mentalności.

Rzecznik mówił także o kwestii praw reprodukcyjnych i tym, że czeka, aż Trybunał Konstytucyjny się odblokuje i zajmie wnioskiem dotyczącym dostępności in vitro dla kobiet bez partnerów, które były w trakcie leczenia w momencie wejścia w życie nowych przepisów – te przepisy odebrały im prawo do procedury in vitro.

RPO wskazał, że aktualny pozostaje problem dotyczący niewykonanego wyroku TK ws. klauzuli sumienia. - Lekarze nie muszą wskazywać innego lekarza, który np. dokona zabiegu przerwania ciąży, a ustawodawca nie dostrzega potrzeby uregulowania, jak ta procedura powinna wyglądać, czyli kto powinien wskazać, gdzie możliwe jest dokonanie zabiegu przerwania ciąży, gdy konkretny lekarz odmawia, mimo że w danym przypadku prawo oddaje decyzję o aborcji samej kobiecie - powiedział.

W ocenie RPO to, co wciąż jest w Polsce do naprawienia, to ustawodawstwo antydyskryminacyjne. Trzeba poważnie rozmawiać, uczyć dzieci, na czym polega przeciwdziałanie dyskryminacji, na czym polega łączenie ról zawodowych i rodzinnych.

Dr Sylwia Spurek: Równe traktowanie

Zastępczyni RPO ds. równego traktowania dr Sylwia Spurek pierwszego dnia obrad wzięła udział w uroczystym otwarciu VIII Kongresu Kobiet. 

Podczas panelu „Kobieta, kariera i życie” dr Sylwia Spurek przedstawiła wnioski z raportu RPO na temat godzenia ról rodzinnych i zawodowych. Wskazywała, że zarówno pracodawcy jak i pracownicy wciąż tkwią w stereotypach dotyczących płci, według których to żona ma zajmować się dzieckiem. Zauważyła, że podobny problem dotyczy też babć, którym ma się za złe, że chcą się rozwijać i chodzą na zajęcia na uniwersytetach trzeciego wieku, zamiast zajmować się wnukami. Takich oczekiwań nie ma natomiast w stosunku do dziadków.

– To jest ta warstwa stereotypów, z którą należy walczyć – podkreśliła zastępczyni RPO.

Mówiła również o potrzebie wprowadzenia sprawnie działającego systemu opieki instytucjonalnej, przede wszystkim przedszkoli i żłobków. Zwróciła też uwagę na problem luki płacowej. W wielu przypadkach prowadzi on do tego, że to kobieta – ze względu na niższe od męża zarobki – rezygnuje z pracy, aby opiekować się dzieckiem. - Należy lobbować za określonymi zmianami prawnymi, które skłonią mężczyzn do brania większej odpowiedzialności za życie rodzinne. Dla dziecka jest ważne, by mogło spędzać czas zarówno z mamą, jak i tatą – zaznaczyła dr Spurek odnosząc się do kwestii korzystania przez mężczyzn z tzw. urlopów tacierzyńskich.

W panelu wzięły też udział Anna Jakubowski, Dominika Bettman i Barbara Limanowska, które mówiły m.in. o swoich doświadczeniach z pracy dla międzynarodowych korporacji. Podkreślały jak ważną rolę odgrywa edukacja antydyskryminacyjna i walka ze stereotypami. Dominika Bettman zauważyła, że brakuje kobiecych wzorców do naśladowania, szczególnie w przypadku reprezentantek kierunków ścisłych. - Młode kobiety często wskazują na Marię Skłodowską-Curie, ale to przecież przykład sprzed ponad 100 lat – zaznaczyła panelistka. Anna Jakubowski wskazywała natomiast, że wiele zależy od mentalności liderów, tych którzy mają określoną pozycję w miejscu pracy. Bez ich zaangażowania i otwartości nawet najlepsze rozwiązania prawne mogą okazać się bezużyteczne. Podsumowując dyskusję Barbara Limanowska z Europejskiego Instytutu do Spraw Równości Kobiet i Mężczyzn wskazała, że należy wdrożyć zalecenia wynikające z raportu przygotowanego przez RPO.

Dyrektor Zespołu ds. Wykonywania Kar dr Ewa Dawidziuk była jedną z panelistek w sesji "Alimenty to nie prezenty”.  Dr Dawidziuk zdała m.in. relację z pracy działającego od kilku miesięcy zespołu ds. alimentów z inicjatywy i we współpracy Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Rzecznika Praw Dziecka. W panelu wziął udział także inny członek tego zespołu pan Robert Damski - komornik sądowy.

Jak zatrzymać hejt?

Biuro RPO współpracowało z kampanią HejtStop przy organizacji warsztatu „Jak zatrzymać hejt?” W jego trakcie uczestniczki Kongresu mogły się dowiedzieć m.in. komu zgłaszać przypadki mowy nienawiści, z którymi na co dzień się spotykają. Ponadto, we współpracy z Rzecznikiem Praw Dziecka, Centrum Edukacji Obywatelskiej (CEO), Humanity in Action Poland i Kampanią Przeciw Mowie Nienawiści, stworzyliśmy Strefę Antyhejtową. Każdy mógł wziąć udział w konkursie na pozytywne hasło antyhejtowe.

Hasła zgłoszone w czasie dwóch dni Kongresu (było ich blisko 80.) zostały przeanalizowane zarówno przez przedstawicieli strefy antyhejtowej (m.in przedstawicieli CEO, Humanity in Action, Kampanii przeciw mowie nienawiści) jak i przez rzeczniczkę Sylwię Spurek i rzecznika Adama Bodnara. Wybór był trudny i emocjonujący.

Ostatecznie wygrało hasło: Po drugiej stronie klawiatury też siedzi człowiek

Hasło zgłosiła Pani Katarzyna Dudkowiak z Łodzi. Niestety podczas ogłoszenia wyników nie było jej już na kongresie. Gratulacje i nagrodę otrzyma więc pocztą.

Przedstawiciele CEO mówili o efektach projektów związanych z przeciwdziałaniem mowie nienawiści i przedstawiali dobre praktyki w zakresie prowadzenia działań antydyskryminacyjnych w szkole. Zaprezentowali też otwarty kurs internetowy pt. "Weź oko na nienawiść" skierowany do nauczycieli, młodzieży, edukatorów i aktywistów.  Uczestniczki kongresu, które odwiedziły Strefę Antyhejtową pytały m.in. co zrobić, gdy jest się ofiarą mowy nienawiści i jak przeciwdziałać temu zjawisku.

Porady prawne

Na stoisku Biura RPO dwie prawniczki z Wydziału Przyjęć Interesantów udzielały bezpłatnej informacji prawnej. Trafiło do nich kilkanaście spraw. Wiele z nich dotyczyło prawa rodzinnego, podziału majątku, spadków, alimentów, mieszkań socjalnych. Jak zauważyła Joanna Łodej z Biura RPO, która rozmawiała z uczestniczkami kongresu, nieformalna atmosfera tego wydarzenia sprzyjała swobodnej rozmowie, kobiety otwarcie mówiły o swoich problemach. – Przychodziło do nas wiele osób, które wcześniej nie uzyskały nigdzie pomocy. Wskazywały, że dopiero u nas ktoś ich wysłuchał – zaznaczyła prawniczka.