Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Obywatele skarzą się na utrzymującą się przewlekłość postępowań o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych i świadczenia wychowawczego - objętych przepisami UE o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Chodzi m.in. o 500+
• RPO zwraca uwagę, że świadczeń tych nie może dostawać w Polsce osoba nieaktywna zawodowo i opiekująca się dzieckiem - o ile inny członek rodziny podlega systemowi zabezpieczenia społecznego w którymś z państw UE
• Adam Bodnar apeluje więc do Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej o usprawnienie trybu wypłaty świadczeń. Wskazuje, że długotrwałość procedur oznacza często brak jakiejkolwiek pomocy finansowej państwa

Problemy związane m.in. ze świadczeniem 500+ ludzie zgłaszali rzecznikowi Adamowi Bodnarowi podczas spotkań regionalnych w styczniu w Ostrowcu Świętokrzyskim. Jeśli ojciec porzuci rodzinę i wyjejedzie za granicę, do innego kraju Unii, to jego dzieci nie dostaną wsparcia od polskiego państwa, bo legalnie pracującemu w państwie UE ojcu przysługuje świadczenie na nie. Przepisy unijne nie biorą pod uwagę, że ojciec może tak po prostu przestać się interesować rodziną: samo hego zarejestrowanie się w systemie ubezpieczeń społecznych za granicą wystarcza do pozbawienia rodziny pomocy. Założenie jest bowiem takie, że w takiej sytuacji rodzina powinna pobierać bardziej korzystne świadczenie zagraniczne. Najtrudniejsza sytuacja jest wtedy, gdy ojciec jest za granicą aktywny zawodowo, a matka w Polsce - nie. Przepisy unijne wskazują, że świadczenia społeczne powinny być wypłacane tam, gdzie obywatel Unii pracuje zawodowo.

RPO w liście do minister Elżbiety Rafalskiej napisał, że dostaje liczne skargi na długotrwałość postępowań w sprawach o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz świadczenia wychowawczego, objętych unijnymi przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Zasady koordynacji zakazują pobierania pełnej kwoty świadczeń rodzinnych i świadczenia wychowawczego w dwóch państwach członkowskich UE.

Od 1 stycznia 2018 r. to wojewodowie ustalają, czy w danej sprawie stosuje się przepisy o koordynacji oraz wskazują kraj właściwy do wypłaty świadczeń. Wcześniej była to kompetencja organów samorządu województwa. W ocenie Rzecznika wprowadzone zmiany nie doprowadzą w nieodległym czasie do usunięcia zaległości powstałych, gdy zadania te realizował samorząd województwa.

Z oficjalnych danych wynika, że na koniec 2017 r. w 139,5 tys. spraw nie zostały wszczęte postępowania. 1 stycznia 2018 r. wojewodowie przejęli zaś od marszałków województw ponad 242 tys. niezałatwionych wniosków. 

„Wskazuje to, w moim przekonaniu, na potrzebę podjęcia jeszcze innych przedsięwzięć i zabezpieczenia ich realizacji odpowiednim wsparciem finansowanym z budżetu” – napisał Adam Bodnar.

Podkreślił, że świadczenia rodzinne i świadczenie wychowawcze służą wsparciu rodzica opiekującego się dzieckiem. W tym kontekście czas ma niebagatelne znaczenie, a długotrwałość procedowania przy rozpoznawaniu wniosków powoduje brak jakiejkolwiek pomocy finansowej ze strony państwa.

Zdaniem RPO, sytuacja taka jest trudna do zaakceptowania z punku widzenia praw dziecka. Tym bardziej, że przepisy prawa nie przewidują żadnych wyjątków, które pozwoliłyby na przyznanie tych świadczeń osobie nieaktywnej zawodowo i opiekującej się dzieckiem, o ile inny członek rodziny podlega systemowi zabezpieczenia społecznego w jednym lub kilku państwach członkowskich.

Istnieje wprawdzie możliwość ubiegania się o tymczasowe przyznanie świadczeń w Polsce za okres, w którym instytucja polska nie ma niezbędnych informacji dotyczących uprawnienia do świadczeń w innym państwie, jednak praktyka ta stosowana jest bardzo rzadko. Wydana w tym trybie decyzja ma bowiem wyłącznie charakter czasowy i w przypadku otrzymania świadczeń rodzinnych za granicą, może oznaczać konieczność zwrotu przyznanych w Polsce tymczasowo świadczeń wraz z odsetkami.

Adam Bodnar poprosił minister Elżbietę Rafalską o podjęcie działań zmierzających do usprawnienia trybu wypłaty tych świadczeń.

III.7064.33.2018