Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek wziął udział w VII sesji Obywatelskiego Parlamentu Seniorów na temat "Krajobraz po pandemii. Program powrotu do dawnej aktywności", która odbyła się w Senacie 4 października 2021 r. 

- W roku 2020, kiedy wszyscy uczyliśmy się żyć w nowej sytuacji pandemicznej, ze wszystkimi narzuconymi nam ograniczeniami i zaleceniami przestrzegania środków bezpieczeństwa, w biurze Rzecznika Praw Obywatelskich przygotowaliśmy szereg wydarzeń poświęconych osobom najsłabszym, najbardziej zagrożonym zarażeniem i jednocześnie dla których czas izolacji był najbardziej uciążliwy. Taką grupą są osoby starsze, a szczególnie z chorobą otępienną - mówił Rzecznik. -  W czerwcu ub. roku zorganizowaliśmy cykl trzech webinariów, mając nadzieję, że choć trochę pomogą rodzinom, w których pojawiła się ta choroba, przetrwać ten trudny czas bez dostępu do opieki medycznej, rehabilitacji, wsparcia pracowników opieki społecznej czy też wolontariuszy. 

Marcin Wiącek przypomniał, że we wrześniu w czasie corocznej konferencji poświęconej osobom żyjącym z chorobą Alzheimera, eksperci mówili o tym, jak epidemia wpłynęła na sytuację osób żyjących z tą chorobą. I choć w tytule były wymieniane osoby z otępieniem, to wiele przedstawionych spostrzeżeń można odnieść do wszystkich osób starszych. Obowiązujące w czasie pandemii ograniczenia miały szczególnie negatywny wpływ na samopoczucie osób starszych a jednym z nich była całkowita izolacja. Nagle wszyscy pozamykali się w domach a osoby starsze zostały pozbawione wizyt rodziny, przyjaciół, możliwości pójścia do kościoła czy choćby na spacer. Dodatkowo ogromny niepokój wywoływały dochodzące ze wszystkich mediów ostrzeżenie, że każdy stary człowiek cokolwiek nie zrobi to i tak najbardziej narażony jest na chorobę i śmierć. Osoby umiejące obsługiwać komputer, mogły chociaż przez komunikator zobaczyć swoich bliskich i porozmawiać. Jednak część seniorów innych ludzi widziała tylko przez okno a rozmawiać mogła przez telefon lub drzwi mieszkania. Ten czas odosobnienia oraz niepokój o bezpieczeństwo swoje i bliskich, znacząco wpłynął na pogorszenie stanu zdrowia zarówno fizycznego jak i psychicznego u osób starszych. Niewątpliwie wpływ na to miało również ograniczenie, a niekiedy i pozbawienie dostępu do opieki medycznej i do rehabilitacji.

Eksperci dostrzegli jednak i pozytywny efekt w tej tragicznej sytuacji. Mianowicie dopiero w pandemii wielu seniorów zwróciło uwagę rodziny na swoją niesamodzielność, bezradność i to, że wymagają wsparcia oraz opieki.

Na jednej z wcześniejszych konferencji alzheimerowskich w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich padły niezwykle ważne słowa: wiedza – wsparcie – współdziałanie. Zostały one wypowiedziane odnośnie sytuacji osób z chorobą otępienną, gdzie wiedza jest pierwszym krokiem do zrozumienia i zaakceptowania choroby oraz udzielania skutecznego wsparcia osobom z demencją i ich rodzinom. Wsparcie jest potrzebne rodzinnym opiekunom, żeby chory mógł jak najdłużej przebywać z bliskimi i w środowisku, które dobrze zna. Współdziałanie rodziny, ośrodka zdrowia, ośrodka opieki społecznej jest konieczne dla zapewnienia choremu dostępu do leczenia, rehabilitacji i opieki. Myślę, że te trzy elementy można zastosować także do sytuacji pandemicznej: wiedza o chorobie Covid-19 pozwoli zrozumieć mechanizm jej działania, zastosowanie odpowiednich środków zabezpieczenia zminimalizuje ryzyko zakażenia a wsparcie jest potrzebne każdemu kto zachoruje – zarówno w postaci słów otuchy, jak i pomocy w zrobieniu zakupów czy załatwieniu innych spraw. Współdziałanie rodziny, ośrodka zdrowia, ośrodka opieki społecznej znacząco ułatwi zorganizowanie niezbędnej pomocy osobie, która tego potrzebuje. Te trzy elementy są niezbędne do zorganizowania choremu i jego bliskim odpowiednich warunków do życia i radzenia sobie z codziennymi trudnościami. I to dotyczy zarówno w przypadku choroby przewlekłej jaką jest choroba otępienna, jak i w sytuacji pandemicznej. 

Wiele z wymienionych w czasie wystąpienia Rzecznika potrzeb związanych ze zdrowiem czy opieką można by zaspokoić, gdyby zostały uwzględnione rekomendacje wypracowane przez Komisję Ekspertów ds. Osób Starszych zamieszczone w Raporcie o sytuacji osób starszych w Polsce  adresowanym do wszystkich instytucji, organizacji i osób, które mają wpływ na jakość życia osób starszych w naszym kraju. W jego wstępie można przeczytać zalecenie, które pochodzi z Rekomendacji Rady Europy z 2014 r. dla państw członkowskich - ochrona godności osób starszych powinna być zagwarantowana we wszelkich okolicznościach, także w przypadku zaburzeń umysłowych, niepełnosprawności, choroby i stanów terminalnych. Raport zawiera też listę wyzwań, z którymi musimy się zmierzyć oraz rekomendacji w 9 obszarach życia osób starszych. Są to: międzynarodowe standardy ochrony praw osób starszych; zabezpieczenie społeczne; praca zawodowa; nadużycia i przemoc; zdrowie i opieka zdrowotna; przestrzeń publiczna; aktywność społeczna, edukacyjna i kulturalna; komunikacja społeczna; przestrzeń wirtualna. Komisja zwróciła uwagę na przykład na to, że brak aktualizowanej diagnozy rzeczywistych potrzeb zdrowotnych i opiekuńczych osób starszych niepełnosprawnych stanowi barierę w tworzeniu odpowiedniego systemu leczenia i wsparcia opiekuńczego. Radą na to może być m.in. przygotowanie w każdej gminie planów rozwoju usług zdrowotnych i opiekuńczych dla osób starszych na podstawie realnej diagnozy sytuacji i potrzeb, co wymaga uzyskiwania i gromadzenia przez samorządy rzetelnych informacji o populacji osób starszych i ich potrzebach. Ważne też powinno być powszechne prowadzenie badań przesiewowych wśród osób starszych, w tym testów stosowanych w innych krajach, do postawienia jak najwcześniejszej diagnozy otępienia, czyli najczęstszej przyczyny niepełnosprawności w wieku 65+. 

RPO wspomniał  tylko o jednym z 30 wyzwań z obszaru zdrowia i opieki zdrowotnej oraz przykłady proponowanych do niego rekomendacji. Widzi ogromne pole do działania dla aktywnych seniorów, aby w swoim imieniu, ale także w imieniu mniej sprawnych kuzynów czy sąsiadów, upominali się w swoich samorządach lokalnych, u przedstawicieli parlamentu ze swoich okręgów wyborczych, realizacji przedstawionych w Raporcie zaleceń. To jest w interesie nas wszystkich.