Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• 35 lat temu, w styczniu 1988 roku, rozpoczął swoją działalność urząd Rzecznika Praw Obywatelskich.
• W ciągu trzech i pół dekady wpłynęło do Biura blisko 2 miliony spraw od obywateli. Przyjętych zostało 150 tysięcy interesantów oraz udzielono setek tysięcy wyjaśnień i porad telefonicznych.
• Będziemy dalej, z determinacją służyć obywatelom, demokracji, praworządności. Być przede wszystkim dla tych, którzy potrzebują wsparcia. Jesteśmy tu bowiem, niezmiennie od 35 lat, dla Was – podkreślił RPO Marcin Wiącek w nagraniu przygotowanym z okazji jubileuszu.

Wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich

35 lat temu, w styczniu 1988 roku, rozpoczął swoją działalność urząd Rzecznika Praw Obywatelskich. Po raz pierwszy w historii naszego kraju obywatele objęci zostali ochroną przez niezależny i niezawisły organ państwa. Dołączyliśmy do rodziny państw, w których Ombudsmani dbają o to, aby w relacjach między jednostką a państwem i instytucjami publicznymi panowała względna równowaga. 

Myślę, że ten piękny jubileusz jest ważny nie tylko dla nas, pracowników Biura Rzecznika, ale dla każdego mieszkańca naszego kraju. Dość powiedzieć, że w ciągu trzech i pół dekady wpłynęło do Biura blisko 2 miliony spraw od obywateli. Przyjętych zostało 150 tysięcy interesantów oraz udzielono setek tysięcy wyjaśnień i porad telefonicznych. Z kolei Rzecznik podjął w tym czasie około 14 tysięcy spraw z urzędu, skierował ponad tysiąc wystąpień do Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz blisko 10 tysięcy wystąpień problemowych do różnych instytucji państwa.

Ale to nie te liczby, choć imponujące, są najważniejsze. Lecz satysfakcja, że wolności i prawa obywateli w naszym kraju zaczęły być w praktyce lepiej strzeżone. Że szczególną ochroną zostały objęte osoby słabsze, zagrożone wykluczeniem, znajdujące się w trudnym położeniu życiowym. Jak również to, że każdy miał się gdzie zwrócić, złożyć skargę i uzyskać pomoc, jeśli zetknął się z dyskryminacją czy poniżającym, nieludzkim traktowaniem.

Mam zaszczyt sprawować funkcję Rzecznika Praw Obywatelskich VIII kadencji. Staram się kontynuować i rozwijać dzieło moich wielkich poprzedników: Ewy Łętowskiej, Tadeusza Zielińskiego, Adama Zielińskiego, Andrzeja Zolla, Janusza Kochanowskiego, Ireny Lipowicz, Adama Bodnara. Każdy z nich miał ogromny wkład w budowanie autorytetu tego urzędu. I w budowanie wybitnego, oddanego misji zespołu pracowników, któremu przy tej okazji składam szczególnie serdeczne podziękowania.

Przed nami nowe wyzwania. Niełatwe: wojna, kryzys, pokusy ograniczania praw obywatelskich. Ale będziemy starać się reagować na każdy przypadek łamania prawa czy zagrożenia dla ludzkiej godności. Będziemy dalej, z determinacją służyć obywatelom, demokracji, praworządności. Być przede wszystkim dla tych, którzy potrzebują wsparcia. Jesteśmy tu bowiem, niezmiennie od 35 lat, dla Was.

Rzecznicy Praw Obywatelskich kolejnych kadencji

1. Prof. dr hab. Ewa Łętowska - RPO I kadencji      
   Pierwsza pełniła w Polsce funkcję Rzecznika Praw Obywatelskich w latach 1987-1992. Profesor nauk prawnych, specjalistka w zakresie prawa cywilnego, Członkini PAN i PAU, sędzia NSA i Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku.
2. Prof. dr hab. Tadeusz Zieliński - RPO II kadencji      
   Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 1992–1996. Prawnik, specjalista w zakresie prawa pracy, prawa związkowego i ubezpieczeń społecznych, uczestnik obrad Okrągłego Stołu, senator I kadencji, w 1997 minister pracy i polityki socjalnej w rządzie Włodzimierza Cimoszewicza. Członek PAN.
3. Prof. dr hab. Adam Zieliński - RPO III kadencji      
   Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 1996–2000. Specjalista z zakresu prawa cywilnego, sędzia, w latach 1982–1992 prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego. W 1989 r. został wybrany na posła na Sejm kontraktowy z ramienia PZPR w pierwszej turze głosowania jako jeden z dwóch (obok Mikołaja Kozakiewicza) kandydatów z 35-osobowej listy krajowej.
4. Prof. dr hab. Andrzej Zoll - RPO IV kadencji      
   Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2000–2006.  W latach 1991–1993 przewodniczący Państwowej Komisji Wyborczej, sędzia, w latach 1993–1997 prezes Trybunału Konstytucyjnego. Uczestniczył w pracach Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych Solidarności. W 1989 brał udział w rozmowach Okrągłego Stołu jako ekspert prawny „Solidarności”.

5. Dr Janusz Kochanowski - RPO V kadencji      
   Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2006–2010, zginął w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem. Prawnik, dyplomata, konsul RP w Londynie, prezes zarządu fundacji „Ius et Lex”.  

   W okresie 11.04.2010 – 20.07.2010 r. pełniącym obowiązki RPO był Stanisław Trociuk – Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich od 2002 r., prawnik, autor licznych publikacji z zakresu prawa m.in. "Komentarza do ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich".

6. Dr hab. Irena Lipowicz, prof. UKSW - RPO VI kadencji      
   Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2010-15. Posłanka na Sejm I, II i III kadencji, w latach 2000–2004 ambasadorka RP w Austrii. W 1980 wstąpiła do NSZZ „Solidarność”, brała też udział w założeniu Związku Górnośląskiego. Była współpracownikiem Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych Solidarności. Pracowała następnie m.in. w Krajowej Szkole Administracji Publicznej.

7. Dr hab. Adam Bodnar, prof. SWPS - RPO VII kadencji      
   Rzecznik Praw Obywatelskich w latach 2015-2021. Zgłoszony na stanowisko dzięki poparciu 67 organizacji pozarządowych. Prawnik i nauczyciel akademicki, doktor habilitowany nauk prawnych, działacz na rzecz praw człowieka.

   W okresie 16.07.2021 – 22.07.2021 r. pełniącym obowiązki RPO był Stanisław Trociuk, Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich.

8. Dr hab. Marcin Wiącek, prof. UW - RPO VIII kadencji      
   Rzecznik Praw Obywatelskich od roku 2021. Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, doktor habilitowany nauk prawnych. Kierownik Zakładu Praw Człowieka na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalizuje się w prawie konstytucyjnym i prawach człowieka.

Wybrane dane statystyczne

Rzecznik Praw Obywatelskich rozpatruje sprawy dotyczące naruszeń wolności i praw obywatelskich przez organy władzy publicznej oraz zobowiązane do przestrzegania tych praw organizacje i instytucje. Od początku istnienia urzędu, w latach 1988-2023 do Rzecznika wpłynęło ogółem 1 850 178 spraw. Przyjęto blisko 145 000 interesantów.

W latach 1998–2022 w Biurze RPO przeprowadzono 628 935 rozmów telefonicznych, udzielając wyjaśnień i porad (w latach 1988-1997 Biuro RPO nie gromadziło szczegółowych danych statystycznych w tym zakresie).

W ciągu 35 lat działalności Rzecznik Praw Obywatelskich:

• skierował 9566 wystąpień problemowych do innych instytucji publicznych czyli uwag, opinii i postulatów wskazujących na potrzebę zmian w prawie bądź sposobie jego funkcjonowania w praktyce
• brał udział w 908 sprawach w Trybunale Konstytucyjnym,
• przygotował 2301 rewizji, kasacji i skarg kasacyjnych.

Wykorzystując szeroką gamę przysługujących mu środków prawnych, Rzecznik podjął ponad 13 300 spraw z własnej inicjatywy, czyli „z urzędu”.