Biuletyn Informacji Publicznej RPO

- Sytuacja wokół ścigania przestępstw z nienawiści nie zmieniła się w Polsce od wielu lat. Naszym obowiązkiem jest zwiększenie ochrony ofiar przestępstw motywowanych uprzedzeniami ze względu na wiek, niepełnosprawność, orientację seksualną i tożsamość płciową - powiedział Rzecznik Praw Obywatelskich podczas inauguracji konferencji „Hate No More – Wymiar sprawiedliwości i organy ścigania w służbie ofiar przestępstw z nienawiści”.

Konferencja organizowana jest przez Kampanię Przeciw Homofobii, a jej celem jest podsumowanie dwuletniego międzynarodowego projektu „Wymiar sprawiedliwości i organy ścigania w służbie ofiar przestępstw z nienawiści”. Projekt prowadzony był równolegle w pięciu krajach UE: Polsce, Litwie, Łotwie, Chorwacji i Węgrzech. Jego głównym celem jest monitorowanie wdrażania Dyrektywy 2012/29/UE oraz zapobieganie wiktymizacji osób poszkodowanych w wyniku przestępstw z nienawiści motywowanych homofobią i transfobią poprzez zwiększenie kompetencji przedstawicieli organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. W ramach projektu przeprowadzone zostały badania jakościowe i ilościowe  nt. przestępstw motywowanych homofobią i transfobią. Badaniom towarzyszyła analiza prawa i praktyki w zakresie sposobu traktowania osób, które doświadczyły przestępstw z nienawiści. Wydana została również publikacja pod Honorowym Patronatem Rzecznika Praw Obywatelskich, pt. „Raport o Polsce – Homofobiczne i transfobiczne przestępstwa z nienawiści a wymiar sprawiedliwości”.  Ponadto w ramach projektu przeszkolono kilkudziesięciu sędziów, prokuratorów i  funkcjonariuszy Policji.

Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie podnosił potrzebę zwiększenia ochrony ofiar przestępstw motywowanych uprzedzeniami wobec osób starszych, niepełnosprawnych, homoseksualnych i transpłciowych. W 2015 i 2016 r. kierował wystąpienia do Ministra Sprawiedliwości w sprawie nowelizacji Kodeksu karnego w celu skuteczniejszego wykrywania, ściągania i karania sprawców tego rodzaju przestępstw. Do kategorii przestępstw z nienawiści penalizowanych obecnie w Kodeksie karnym należą bowiem przestępstwa popełniane z uwagi na narodowość, rasę, pochodzenie etniczne, wyznanie albo bezwyznaniowość ofiary – Rzecznik postulował rozszerzenie obowiązku ujawniania motywów sprawcy i surowszego karania na przesłanki takie jak niepełnosprawność, wiek, orientację seksualną i tożsamość płciową. Minister Sprawiedliwości w odpowiedzi na ostatnie wystąpienie w tej sprawie z kwietnia br. wyjaśnił, że w Ministerstwie nie są prowadzone prace, których przedmiotem byłaby zmiana przepisów prawa karnego w tym zakresie. Tymczasem zmianę Kodeksu karnego w taki sposób, aby przestępstwa motywowane dyskryminacją na jakimkolwiek tle, przewidzianym w Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych, były ścigane i karane jako kwalifikowana forma zachowań przestępczych, zalecił ostatnio Polsce Komitet Praw Człowieka (uwagi końcowe z dnia 4 listopada 2016 r.) – tego rodzaju zmiany zalecał Polsce także Komitet Praw Dziecka, Komitet Przeciwko Torturom, Europejska Komisja Przeciwko Rasizmowi i Nietolerancji.

Badanie zrealizowane w 2016 r. we współpracy z Centrum Badań nad Uprzedzeniami Uniwersytetu Warszawskiego

W ramach badań antydyskryminacyjnych prowadzonych w związku z pełnieniem przez Rzecznika Praw Obywatelskich roli niezależnego organu do spraw równego traktowania, w 2016 r. zrealizowano badanie na temat przemocy motywowanej uprzedzeniami względem osób homoseksualnych i transpłciowych, niepełnosprawnych i starszych oraz przedstawicieli mniejszości narodowych i etnicznych. Badanie miało na celu ustalenie psychologicznych i społecznych konsekwencji doświadczanych przez ofiary przestępstw motywowanych uprzedzeniami w porównaniu do ofiar zwykłych przestępstw, a także porównanie „ciemnej liczby” przestępstw motywowanych uprzedzeniami z „ciemną liczbą” zwykłych przestępstw. Wnioski opublikowane zostaną w raporcie RPO z serii „Zasada równego traktowania. Prawo i praktyka” w 2017 r. Opisane przez respondentów przypadki znieważeń, pobić i zniszczenia mienia, są codziennością osób narażonych na dyskryminację ze względu na wiek, niepełnosprawność, orientację seksualną i tożsamość płciową oraz narodowość i pochodzenie etniczne. Konsekwencje psychologiczne i społeczne dla członków mniejszości (zwłaszcza osób LGBT i mniejszości narodowych), którzy doświadczyli przestępstw motywowanych uprzedzeniami, są znacząco bardziej poważne niż konsekwencje ponoszone przez ofiary zwykłych przestępstw.

Kilka cytatów z badania:

Wracałam po pracy do domu, było już ciemno, ok. 19:00. Zaczepili mnie na ulicy trzej młodzi chłopcy. Na początku się wyśmiewali ze mnie, a potem zaczęli kopać wózek i mnie i przewrócili wózek na ziemię.

Sąsiad alkoholik na klatce schodowej zaczepił mnie. Zaczął wyzywać od kulasów, połamańców, kopnął moją kulę, potem wyrwał mi ją z rąk i zaczął udawać kalekę i chodzić z tą kulą i szydzić ze mnie. Potem rzucił kulę na niższe schodki i powiedział, żebym po nią pełzał.

Wracałem do domu, było już późno. Nie wiem, jak to się stało, ale ktoś chyba podstawił mi nogę. Dostałem w nos, przewróciłem się, zaczęli mnie kopać i wyzywać „ty pierdolony pedale”. Wystraszyli ich nadchodzący ludzie, ledwo się pozbierałem. Niestety złamali mi nos.

Nie widziałam sprawców, zniszczenia mienia dokonali w nocy, kiedy nikt nic nie zauważył, dopiero następnego dnia dostrzegłam zniszczenia i obraźliwy napis: Do piachu, ty mocherowa dewotko...

Wracałem wieczorem do domu i wchodziłem do bramy, kiedy kilku mężczyzn zastąpiło mi drogę i zaczęli mnie bić i wyzywać od brudasów i arabów. Przeklinali i kazali mi zabierać rzeczy i wracać do swojego kraju. Bili mnie pięściami po twarzy i brzuchu. Jeden mnie opluł.