Biuletyn Informacji Publicznej RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich skierował do Trybunału Konstytucyjnego wniosek, w którym zakwestionował przede wszystkim to, że nowelizacja ustawy o służbie cywilnej przywraca arbitralność w obsadzaniu wyższych stanowisk w służbie cywilnej. Uchwalona 10 grudnia 2015 r. nowelizacja ustawy o służbie cywilnej usuwa obowiązek otwartego i konkurencyjnego naboru.

To oznacza, że nie mozna już mówić o realizacji prawa dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. Prawo to będą mogli realizować bowiem wyłącznie ci obywatele, którzy mają ekskluzywny dostęp do niepublicznych informacji o wolnych wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Takie unormowanie obsadzania tych stanowisk nie służy wykonywaniu zadań państwa w sposób zawodowy, rzetelny, bezstronny i politycznie neutralny. 

Niekonstytucyjna w ocenie RPO jest także zmiana reguł obsadzania wyższych stanowisk w służbie cywilnej.

Ma to teraz następować w drodze powołania w rozumieniu przepisów kodeksu pracy. Pozostaje to w sprzeczności z zasadami zawodowego, politycznie neutralnego i stabilnego korpusu służby urzędniczej w administracji państwowej.

Powołanie jest najmniej chronionym - i przez to najmniej stabilnym - rodzajem stosunku pracy. Związana z powołaniem możliwość swobodnego odwołania urzędnika z zajmowanego stanowiska przez organ powołujący jest zaprzeczeniem stabilności służby i zachowania przez urzędnika politycznej neutralności.

Wykonywanie zadań państwa w urzędach administracji rządowej powinno być wolne od jakichkolwiek wpływów i nacisków politycznych. Stabilność zatrudnienia w służbie cywilnej ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia bezstronnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa. Brak poczucia bezpieczeństwa prawnego oraz permanentna obawa przed możliwością zwolnienia z pracy z pewnością nie sprzyjają zasadzie bezstronności i politycznej neutralności.

Rzecznik krytycznie ocenił również konstytucyjność wygaśnięcia stosunków pracy z osobami zajmującymi wyższe stanowiska służbowe w służbie cywilnej po upływie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy, jeżeli przed upływem tego terminu nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy.

Regulacja ta nie zawiera jakichkolwiek merytorycznych kryteriów weryfikacji dotychczasowej kadry urzędniczej zatrudnionej na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Osoby, które zostały w przeszłości zatrudnione na podstawie otwartego i konkurencyjnego naboru, spełniające szczegółowe kryteria określone w ustawie o służbie cywilnej, mogą w krótkim terminie zostać pozbawione pracy tylko dlatego, że ustawodawca zdecydował się zastąpić dotychczasowy konstytucyjny wymóg bezstronności, rzetelności i neutralności politycznej swobodnym uznaniem organu powołującego; uznaniem, w ramach którego decydujące będą racje polityczne a nie merytoryczne. Dowodem tego jest radykalne obniżenie wymagań kwalifikacyjnych dla osób ubiegających się o zatrudnienie na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej.

Zmiany te w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich naruszają konstytucyjne standardy dotyczące dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60 Konstytucji) oraz funkcjonowania korpusu służby cywilnej w urzędach administracji rządowej (art. 153 ust. 1 Konstytucji). Przyjęty mechanizm wygaszania stosunków pracy jest ponadto niezgodny z zasadą zaufania do państwa i prawa (art. 2 Konstytucji), gdyż bez konstytucyjnie uzasadnionego powodu narusza bezpieczeństwo prawne osób dotychczas zajmujących wyższe stanowiska w służbie cywilnej.

Lesław Nawacki – dyrektor Zespołu Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego w Biurze RPO:

Autorzy ustawy wskazują na konieczność uelastycznienia i odformalizowania zatrudniania na stanowiskach, szczególnie związanych z wykonywaniem polityki rządu oraz zapewnieniem sprawnego administrowania i zarządzania kadrami. Odwołują się przy tym do praktyki wskazującej na wydłużające się, a przez to nieefektywne obecne procedury naboru, co w konsekwencji prowadzi do opóźnień w obsadzaniu stanowisk.

Te powody mogłyby uzasadniać co najwyżej usprawnienie postępowania konkursowego.

Nie są to jednak argumenty uzasadniające podjęcie działań polegających na opróżnieniu już obsadzonych w wyniku konkursu stanowisk oraz rezygnację z naboru konkursowego i uchylenia niektórych kryteriów dostępu do wyższych stanowisk. Prowadzą one do zmiany modelu funkcjonowania służby cywilnej.

Stąd wątpliwości konstytucyjne, czy nowe zasady dostępu do wyższych stanowisk w służbie cywilnej pozostają w zgodzie ze standardami konstytucyjnymi, a zwłaszcza czy zapewniają zawodowe i rzetelne wypełnianie zadań państwa.