Biuletyn Informacji Publicznej RPO

- To już piąta debata regionalna Krajowego Mechanizmu Prewencji. Chcemy zorganizować szesnaście takich spotkań we wszystkich miastach wojewódzkich, aby dyskutować o problemach osób pozbawionych wolności i o tym, jak wypracowywać dobre praktyki działania wszystkich placówek, w których takie osoby przebywają – mówił Przemysław Kazimirski zastępca dyrektora Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur otwierając spotkanie we Wrocławiu.

W debacie wzięli udział policjanci, przedstawiciele Straży Granicznej, Służby Więziennej, Żandarmerii Wojskowej, domów pomocy społecznej, izb wytrzeźwień, szpitali psychiatrycznych, młodzieżowych ośrodków wychowawczych, aresztów śledczych i zakładów karnych.  Dotychczas tego typu spotkania odbyły się w Katowicach, Gdańsku., Lublinie i Olsztynie.

Była to jednak pierwsza debata, w której poza pracownikami Biura RPO, wziął udział przedstawiciel Komisji Ekspertów KMP działającej przy Rzeczniku Praw Obywatelskich. We Wrocławiu o problemach dotyczących funkcjonowania Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych mówiła członkini Komisji -Katarzyna Wiśniewska z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.

Zastępca RPO Krzysztof Olkowicz przypomniał, że przemoc i tortury, okrutne i nieludzkie traktowanie  – choć są zakazane, zdarzają się zwłaszcza tam, gdzie „nikt nie widzi”. Zatem nie tylko w ciemnej ulicy, ale także: w więzieniach i aresztach, w szpitalach psychiatrycznych, w domach pomocy społecznej, w izbach wytrzeźwień. Te miejsca muszą być regularnie i niespodziewanie kontrolowane.

- Wiemy, że z Państwa perspektywy to może być uciążliwe, ale proszę nam zaufać, że robimy to dla dobra wszystkich – zarówno tych, którzy przebywają w miejscach pozbawienia wolności, ale także dla Państwa, by wypracować jak najlepsze zasady postępowania – podkreślał Olkowicz.

- Cieszy nas, że dziś na sali jest tak wielu przedstawicieli domów pomocy społecznej. Przygotowujemy właśnie raport na temat funkcjonowania DPS-ów i praw przebywających tam osób, dlatego podczas debaty niezwykle ważne będą dla nas wszystkie Państwa sugestie – zaznaczył zastępca RPO.

Wskazał, że KMP zależy przede wszystkim na dialogu. Nie wystarczy samo wskazywanie uchybień. Ważne jest wspólne rozwiązywanie  problemów, tak aby nie dochodziło do naruszeń praw człowieka.

- To jest właśnie prawdziwy cel działania KMP  – profilaktyka. Znęcanie się, bicie, powodowanie cierpienia zawsze budziło odrazę. Musimy podejmować więc wszystkie działania, by je skutecznie wyeliminować, by nigdy  - szczególnie w miejscach detencji - do nich nie dochodziło – zaznaczył Krzysztof Olkowicz.

Zastępca RPO mówił też o nowych wyzwaniach stojących przed Krajowym Mechanizmem Prewencji. W tym roku pracownicy KMP rozpoczęli wizytację prywatnych placówek świadczących usługi opieki nad osobami starszymi, czy z niepełnosprawnościami.

- W województwie dolnośląskim są 42. placówki działające na zasadach komercyjnych, czyli te, których działalność jest zarejestrowana tylko przez wojewodę. Chcemy wizytować także takie miejsca, po to by zapobiegać takim przypadkom jak w Trzciance, Zgierzu, czy Wolicy. Wczoraj w województwie mazowieckim odbyła się właśnie pierwsza taka wizytacja. Liczymy, że spotkamy w takich miejscach także wiele dobrych praktyk, a nie tylko będziemy musieli wskazywać uchybienia – mówił Krzysztof Olkowicz.

Zakłady karne i areszty śledcze

Zastępca dyrektora KMP Przemysław Kazimirski mówił o najważniejszych problemach systemowych w jednostkach penitencjarnych. Wskazywał m.in. na kwestie przeprowadzania kontroli osobistych. KMP postulował, aby odbywało się to etapowo, aby osoba kontrolowana nie musiała rozbierać się do naga. Jest to mniej krępujące dla osoby kontrolowanej. Mówił też o kwestiach dostępu do informacji publicznej,  czy dostosowaniu zakładów karnych i aresztów śledczych to potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

- Przyjeżdżacie do nas i mówicie o prawach osadzonych, a co z funkcjonariuszami? - to pytanie często słyszą pracownicy Biura RPO, gdy wizytują zakłady karne i areszty śledcze.

- Staramy się, aby w tych wizytacjach brali też udział pracownicy zespołu zajmującego się prawami żołnierzy i funkcjonariuszy. Wiemy, że od Państwa warunków pracy także bardzo wiele zależy  – zadeklarował zastępca RPO.

Korzystając z okazji, Krzysztof Olkowicz pytał też funkcjonariuszy o konkretne sprawy dostrzeżone przez KMP podczas przeprowadzonych wizytacji.

-Czy jest szansa, by w Wołowie poprawić warunki na oddziale terapeutycznym? – dopytywał. Był to jeden z problemów stwierdzonych podczas ostatniej wizytacji w tym zakładzie karnym.

Przedstawiciel jednostki zadeklarował, że już nastąpiła poprawa. Zwiększona została liczba miejsc na tym oddziale m.in. przez adaptację nowych pomieszczeń.  

Jak działają biegli sądowi?

Mówiąc o przykładzie Radka Agatowskiego (który trafił do więzienia, choć był niepełnosprawny intelektualnie) zastępca RPO zwracał uwagę na kwestię działalności biegłych sądowych. Niestety nie wszystkie przygotowywane przez nich opinie są rzetelne. Krzysztof Olkowicz apelował, by funkcjonariusze Służby Więziennej widząc takie przypadki nie obawiali się interweniować.

- Jedna z naszych mieszkanek trzy razy podpaliła oddział. Biegli potwierdzili, że była świadoma tego co robiła. Ale to jest osoba ewidentnie upośledzona i tylko moja determinacja, sądu i obrońcy sprawiła że ta kobieta nie trafiła do więzienia, a do zakładu psychiatrycznego – mówił dyrektor jednego z domów pomocy społecznej wskazując, że opinie biegłych stanowią ogromny problem. Rzecznik Praw Obywatelskich od wielu lat apeluje, o to aby w przepisach jasno sprecyzowane zostały kwestie wykonywania zawodu biegłego sądowego. To pomogłoby wyeliminować nierzetelne opinie.

Jednostki nadzorowane przez Policję

Zastępca RPO prosił, by podczas zatrzymania funkcjonariusze policji zwracali uwagę na zachowanie osoby zatrzymywanej. Czasami może ono bowiem świadczyć o jej chorobie, niepełnosprawności umysłowej, czy psychicznej. Takie niestandardowe zachowania powinny być zgłaszane, aby te osoby zostały odpowiednio zdiagnozowane.

Przedstawicielka dolnośląskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji mówiła o dokumencie, który został stworzony po to, by wyczulić policjantów właśnie na kontakt z takimi osobami. Wskazywała, że bardzo ważne są odpowiednie zasady postępowania w takich przypadkach, gdy policjanci mają do czynienia z osobami, które nie kontrolują swojego postępowania, które mogą stwarzać zagrożenie dla siebie i innych.

- Bardzo zależy nam na współpracy, szczególnie z lekarzami. Chcielibyśmy aby była ona partnerska. Do funkcjonariuszy nie należy przecież diagnoza lekarska i stwierdzanie, czy ktoś ma zaburzenia, które mogą zagrażać jemu, czy innym zatrzymanym. Naprawdę liczymy w tym zakresie na wsparcie ze strony specjalistów – podkreślała przedstawicielka Komendanta Wojewódzkiego Policji.

Domy pomocy społecznej i szpitale psychiatryczne

Justyna Róża Lewandowska, dyrektorka Krajowego Mechanizmu Prewencji mówiła o najważniejszych problemach dotyczących funkcjonowania domów pomocy społecznej. Wskazywała m.in. na brak przepisów pozwalających na stosowanie monitoringu, na kwestie swobodnego opuszczania placówek przez pensjonariuszy, czy przeprowadzanie kontroli i przeszukań.

 – Nie wszyscy mieszkańcy DPS powinni być w ten sposób kontrolowani, ale zdajemy sobie sprawę, że jest to potrzebne np. w przypadku osób cierpiących na chorobę alkoholową. Kwestie te powinny jednak zostać uregulowane w ustawie – wskazywała dyrektorka KMP.

Justyna Lewandowska mówiła też o przypadkach karania mieszkańców DPS. – Nie może być tak, że w ramach kary - na tydzień, osobie niepełnosprawnej zostaje odebrany np. wózek inwalidzki. A z takim praktykami spotkaliśmy się podczas naszych wizytacji – zaznaczyła.

- W domu pomocy społecznej, który prowadzę, ogromna większość mieszkańców jest ubezwłasnowolniona. Państwo mówili, że pracownicy DPS nie powinni być opiekunami prawnymi mieszkańców, ale proszę mi wierzyć, czasami jest to po prostu niemożliwe. Może warto zaczerpnąć inspirację z wzorów niemieckich, tam istnieje przecież zawód opiekuna prawnego – zwracał uwagę jedne z dyrektorów dolnośląskiego DPS-u.

Uczestnicy debaty mówili, że czasami to same sądy wywierają presję na pracownikach i dyrektorach DPS-ów, by wyznaczać opiekuna prawnego. Jest to niepokojącą praktyką.

Dyrektorka jednego z ośrodków zajmującego się osobami niepełnosprawnymi intelektualnie zwróciła uwagę na kwestię potrzeb seksualnych przebywających tam osób. - Chodzi o to, żeby określić pewne kwestie w przepisach. Teraz nie za bardzo wiemy, w jakim stopniu mamy prawo ingerować w tę sferę życia podopiecznych – zaznaczała.  

– Te osoby nie są w żaden sposób ograniczone jeśli chodzi o kwestię prokreacji, ale np. w przypadku stosowania środków antykoncepcyjnych niezbędna jest konsultacja lekarska – podkreślała Justyna Lewandowska.

Placówki dla nieletnich

- Powodujemy ogromną traumę, tym wszystkim nieletnim matkom, którym dzieci są dobierane zaraz po porodzie – mówił dyrektor jednego z zakładów poprawczych na terenie województwa dolnośląskiego. Wskazywał, że choć sam prowadzi placówkę dla mężczyzn, to wie że problem jest ogromny, a wciąż pozostaje nierozwiązany. Przedstawiciele KMP zaznaczali, że od kilku lat apelują o zmianę obowiązujących przepisów.  

- Możliwość sprawowania opieki nad własnym dzieckiem jest niezwykle ważna. Tym bardziej, że pozwalają na to przepisy dotyczące kobiet przebywających w zakładach karnych i aresztach śledczych. Niektóre placówki dla nieletnich same starają się wypracować mechanizmy pozwalające na opiekę matki nad dzieckiem, ale wiemy, że dla dobra wszystkich niezbędna jest po prostu zmiana przepisów. To przecież najważniejszy etap w życiu tej młodej kobiety  – chwila założenia własnej rodziny – podkreślała Katarzyna Wiśniewska z HFPC.

- Bez uregulowań prawnych jest nam naprawdę bardzo trudno skutecznie pomagać takim matkom – mówiła jedna z pracownic młodzieżowego ośrodka wychowawczego.

Czemu służą debaty regionalne KMP?

- Zwracali Państwo uwagę, że wiele kwestii dotyczących funkcjonowania placówek jest nieuregulowanych. I po to są właśnie tego typu spotkania. By mogli Państwo sygnalizować te problemy, a Krajowy Mechanizm Prewencji mógł interweniować i wskazywać władzom, co należy zrobić – mówiła ekspertka Komisji KMP.

Kolejne debaty regionalne Krajowego Mechanizmu Prewencji odbędą się w Szczecinie i Białymstoku.