Biuletyn Informacji Publicznej RPO

• Jeszcze w 2022 r. RPO zwracał uwagę resortowi sprawiedliwości na wątpliwości co do zasad udzielania indywidualnego wsparcia z Funduszu Sprawiedliwości
• To rozporządzenie MS, a nie ustawa wprowadza bowiem rozróżnienia w przyznawaniu wsparcia ze względu na czas, w którym przestępstwo popełniono lub nastąpił jego skutek 
• Może to budzić uzasadnione zastrzeżenia pod względem określonej w art. 32 Konstytucji RP zasady równości.
• RPO ponawia to stanowisko dla obecnych władz MS 
• Resort rozpoczął prace nad przygotowaniem zmian co do Funduszu Sprawiedliwości. Zasygnalizowana przez RPO konieczność uregulowania kwestii kryterium temporalnego przyznawania pomocy na odpowiednio wysokim poziomie aktu prawnego będzie przedmiotem tych prac

W styczniu 2022 r. Rzecznik - w związku z wnioskami obywateli – wystąpił do MS ws. kryteriów udzielania indywidualnego wsparcia ze środków Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej - Funduszu Sprawiedliwości.

Marcin Wiącek zwracał uwagę ówczesnego Ministra na dostrzeżony w toku badania takich spraw możliwy problem natury legislacyjnej i konstytucyjnej, związany z faktycznie występującym kryterium temporalnym warunkującym udzielenie pomocy z Funduszu.

Już wcześniej Departament Funduszu Sprawiedliwości MS odpowiedział, że kryterium temporalne przyznawania pomocy ze środków Funduszu, wynika wprost z § 12 ust. 3 pkt rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 13 września 2017 r., w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej - Funduszu Sprawiedliwości. Głosi on: „Ogłoszenie o konkursie ofert może zawierać dodatkowo: informację o okresie, w którym zostało popełnione przestępstwo lub wystąpił jego skutek, które mogą być podstawą do udzielenia pomocy z Funduszu Sprawiedliwości”.

RPO podkreślał, że treść tego przepisu wydaje się budzić uzasadnione zastrzeżenia, jeśli odczytać ją przez pryzmat określonej w art. 32 Konstytucji RP zasady równości.

Wychodząc z założenia, że „ogłoszenie o konkursie ofert” nie jest żadnym z wymienionych w art. 87 ust. 1 i 2 Konstytucji źródeł powszechnie obowiązującego prawa, wprowadzenie na jego podstawie „niestałego”, dyspozytywnego i niczym nie warunkowanego kryterium temporalnego dla rozróżnienia sytuacji podmiotów podobnych może nasuwać wątpliwości.

Cechą relewantną dla udzielenia pomocy zgodnie z celami Funduszu Sprawiedliwości jest niewątpliwie sam fakt bycia ofiarą przestępstwa, a data nabycia takiego statusu, po właściwym uzasadnieniu jej przyjęcia, mogłaby być jedynie stałym i istotnym kryterium różnicującym ujętym w przepisie rangi ustawowej. Samo różnicowanie podmiotów prawa jest dopuszczalne na gruncie zasady równości, jeżeli służy realizacji zasady sprawiedliwości społecznej.

O ile choćby w świetle zdolności finansowych Funduszu Sprawiedliwości przyjęcie kryterium czasowego różnicowania sytuacji podmiotów podobnych jawi się możliwym do uzasadnienia, to przekazanie kompetencji do dokonywania takich rozróżnień bez wyraźnej podstawy ustawowej „autorowi ogłoszenia o konkursie ofert” nie wydaje się spełniać standardów demokratycznego państwa prawnego.

Autor ogłoszenia, a zatem Dysponent Funduszu Sprawiedliwości, nie może zostać uznany za prawodawcę (pomimo w istocie pełnienia tej funkcji przez Ministra Sprawiedliwości), albowiem ogłoszenie nie jest aktem prawa, a jedynie techniczną realizacją przepisu zawartego w akcie prawnym rangi podustawowej oraz wyrazem aktualnej woli autora ogłoszenia.

Według RPO ani Kodeks karny wykonawczy, ani rozporządzenie o Funduszu Sprawiedliwości nie daje upoważnienia do regulowania w ogłoszeniu tak ważnej kwestii, jaką jest zróżnicowanie sytuacji podmiotów podobnych w oparciu o kryterium czasowe.

Nie jest intencją RPO kwestionowanie samej dopuszczalności wprowadzenia rozróżnień ze względu na czas, w którym przestępstwo popełniono lub jego skutek nastąpił, niemniej jednak nie powinno to następować dopiero w ogłoszeniu o konkursie ofert. Jak się wydaje, zawarcie takiej klauzuli nie jest możliwe nawet w treści rozporządzenia, gdyż delegacja ustawowa nie zakreśla takiego uprawnienia.

Tym samym, wprowadzenie temporalnego kryterium różnicującego sytuację podmiotów podobnych powinno mieć miejsce w ustawie. Fundusz Sprawiedliwości ma podstawę  ustawową i jest nakierowany na udzielanie pomocy przez Państwo (i z jego środków), a nadto przyznaje jednostkom konkretne prawa definiowane przeznaczeniem środków Funduszu Sprawiedliwości.

RPO zwracał się o rozważenie zainicjowania inicjatywy legislacyjnej zmierzającej do wprowadzenia stosownej podstawy ustawowej.

Na to pismo RPO dotychczas nie otrzymał odpowiedzi.

13 marca 2024 r. resort zwrócił się zaś do RPO o informacje i dane, które mogą zostać wykorzystane do zdiagnozowania obszarów, w których wsparcie z Funduszu Sprawiedliwości jest najbardziej potrzebne.

Zastępca Rzecznika Stanisław Trociuk odpisał podsekretarz stanu w MS Zuzannie Rudzińskiej-Bluszcz, że obszary wsparcia  są odpowiednio określone w art. 43 § 8 Kkw, gdzie określono przedmiotowy zakres wykorzystania środków Funduszu. Jest to wyliczenie o charakterze enumeratywnym.

Jedocześnie jednak, biorąc pod uwagę, że w MS trwają prace nad przygotowaniem ogłoszenia konkursów ofert w zakresie pomocy osobom pokrzywdzonym przestępstwem oraz osobom im najbliższym oraz w zakresie przeciwdziałania przestępczości ZRPO przedłożył MS wystąpienie Rzecznika z 5 stycznia 2022 r.

Rzecznik jest bowiem zobligowany do ponownego zasygnalizowania wątpliwości związanych z kryterium czasowym przyznawania pomocy ze środków Funduszu. Wobec aktualności h zastrzeżeń natury konstytucyjnej, ZRPO zwrócił się do MS o stanowisko.

Odpowiedź Zuzanny Rudzińskiej-Bluszcz, podsekretarz stanu w MS 

Nawiązując do pisma nr II.518.3.2024.PZ z 22 marca 2024 r. wskazującego na wątpliwości prawne związane z kryterium temporalnym przyznawania pomocy ze środków Funduszu Sprawiedliwości, o którym mowa w § 12 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 września 2017 r. w sprawie Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej - Funduszu Sprawiedliwości, uprzejmie informuję, że podzielam przekonanie Pana Rzecznika o konieczności zagwarantowania zgodności przepisów ww. rozporządzenia z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Obecnie Departament Funduszu Sprawiedliwości rozpoczął prace nad przygotowaniem zmian legislacyjnych w obszarze działania Funduszu Sprawiedliwości. Zasygnalizowana przez Pana Rzecznika konieczność uregulowania kwestii kryterium temporalnego przyznawania pomocy na odpowiednio wysokim poziomie aktu prawnego będzie przedmiotem naszych prac.

II.518.3.2024