Biuletyn Informacji Publicznej RPO

IX.517.1386.2020

Wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie ochrony praw transpłciowych więźniów.

W dniu 11 lipca 2024 r. zapadł wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie W.W. przeciwko Polsce (skarga nr 31842/20), dotyczący transpłciowej skazanej, której sprawa indywidualna była też prowadzona w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich. Sprawę W.W. należy uznać za szczególnie istotną ze względu na zagadnienia systemowe, których ona dotyczy, co potwierdzają złożone w niej aż trzy amicus curiae.

Mimo że zarzuty skarżącej były szersze, Trybunał ograniczył się do oceny odmowy kontynuowania terapii hormonalnej na tle art. 8 EKPC, stanowiącego o prawie do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego. W wyroku stwierdzono, że Polska dopuściła się naruszenia tego przepisu. Rzecz w tym, że całościowe wykonanie wyroku, do czego Polska jest zobowiązana konwencyjnie, powinno w przekonaniu RPO, polegać na zajęciu się zagadnieniem transpłciowych więźniów szerzej aniżeli tylko w zakresie opieki medycznej, zapewnienia dostępu do leków hormonalnych i lekarzy specjalistów.

W tym aspekcie warto uwzględnić szereg rekomendacji, opracowanych m.in. przez Światową Organizację Zdrowia, stanowiących o konieczności stworzenia systemu wsparcia i akceptacji płci odczuwanej. Problem jest bardziej złożony i wymaga, jak się wydaje, nie tylko wdrożenia odpowiednich szkoleń dla funkcjonariuszy SW, lecz również opracowania przez Dyrektora Generalnego SW wytycznych odnoszących się do zasad postępowania w przypadku pozbawienia wolności osoby w procesie tranzycji płci lub osoby już po dokonaniu korekty płci, tak aby zminimalizować ryzyko dalszych naruszeń Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.

Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) zwraca m.in. uwagę, że już na etapie przyjęcia osadzonego do jednostki penitencjarnej należy zapytać o identyfikację płciową i wprowadzić te dane do Centralnej Bazy Osób Pozbawionych Wolności - czego dotychczas nie czyniono. W przekonaniu Rzecznika pozyskanie takiej informacji przez Służbę Więzienną w celu uchronienia osoby osadzonej przed niewłaściwym traktowaniem - zwłaszcza jeżeli pytanie o tożsamość płciową zostanie zadane w odpowiedniej formie oraz zapewniona zostanie możliwość odmowy udzielenia odpowiedzi - służyłoby legitymowanemu celowi i nie mogłoby zostać uznane za naruszenie prawa do prywatności. Transpłciowi więźniowie powinni być nazywani imieniem zgodnym z płcią odczuwaną, móc nosić odzież zgodną z odczuwaną płcią, a kontrola osobista powinna być co do zasady przeprowadzana przez funkcjonariusza płci zgodnej z płcią odczuwaną przez taką osobę. Do tego należy dodać kwestię rozmieszczenia więźniów w oddziale zgodnym z płcią odczuwaną i zapewnienia poprawnych interakcji międzyludzkich.

W związku z powyższym Rzecznik zwrócił się do Dyrektora Generalnego z prośbą o informację, jakie działania podjęła bądź planuje podjąć Służba Więzienna w reakcji na wydany wyrok ETPC w sprawie W.W. przeciwko Polsce oraz opublikowane przez CPT zalecenia dotyczące osób transpłciowych pozbawionych wolności w jednostkach penitencjarnych.