Biuletyn Informacji Publicznej RPO

IX.517.156.2023

Wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie ograniczania w porządkach wewnętrznych jednostek penitencjarnych prawa do kontaktu telefonicznego z obrońcą.

Wprowadzone mocą ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw przepisy art. 8 § 4 i art. 217c § 1a ustawy - Kodeks karny wykonawczy (dalej także: k.k.w.) przewidują, że skazany pozbawiony wolności i tymczasowo aresztowany może korzystać co najmniej raz w tygodniu, w terminach ustalonych w porządku wewnętrznym obowiązującym w zakładzie karnym lub areszcie śledczym, z samoinkasującego aparatu telefonicznego do kontaktu z obrońcą oraz pełnomocnikiem będącym adwokatem lub radcą prawnym oraz przedstawicielem niebędącym adwokatem ani radcą prawnym, który został zaaprobowany przez Przewodniczącego Izby Europejskiego Trybunału Praw Człowieka do reprezentowania skazanego przed tym Trybunałem. W szczególnie uzasadnionych wypadkach, jeżeli wyznaczone terminy czynności procesowych wskazują na konieczność niezwłocznego skorzystania z samoinkasującego aparatu telefonicznego, dyrektor zakładu karnego udziela zgody na kontakt poza terminami ustalonymi w porządku wewnętrznym obowiązującym w zakładzie karnym.

W uzasadnieniu do projektu nowelizacji k.k.w. wskazano, że określone w przepisach minimalne gwarancje ustawowe w zakresie rozmów telefonicznych mogą być rozszerzane z korzyścią dla osób osadzonych w ramach porządków wewnętrznych poszczególnych jednostek penitencjarnych. Zapewniono, że przyjęcie takiego rozwiązania z jednej strony zobowiązuje administrację jednostek penitencjarnych do poszanowania gwarantowanego ustawą prawa do kontaktowania się z obrońcą za pośrednictwem samoinkasującego aparatu telefonicznego, z drugiej zaś umożliwia dyrektorom zakładów karnych i aresztów śledczych zwiększenie częstotliwości tych rozmów przy uwzględnieniu specyfiki jednostki, możliwości technicznych i kadrowych.

Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniu skierowanym do Ministra Sprawiedliwości zwracał uwagę, że projektowane wówczas przepisy odnoszące się do omawianego zagadnienia stwarzają zagrożenie, że ten minimalny standard zostanie przyjęty jako obowiązujący w zdecydowanej większości jednostek penitencjarnych. Niestety, treść skarg skierowanych przez skazanych i tymczasowo aresztowanych do Biura RPO, ustalenia poczynione w trakcie wizytacji zakładów karnych i aresztów śledczych, jak również analiza wybranych 45 porządków wewnętrznych jednostek penitencjarnych, potwierdzają zasadność ówczesnych spostrzeżeń RPO.

W zdecydowanej większości porządków wewnętrznych wprowadzono minimalny zakres kontaktu telefonicznego osób osadzonych z ich obrońcami. W praktyce realizacja tego uprawnienia sprowadzona została więc w zasadzie do jednego połączenia w tygodniu, co musi zostać ocenione negatywnie w kontekście realizacji prawa do obrony.

Przeanalizowane zarządzenia dyrektorów zakładów karnych i aresztów śledczych są nie tylko niespójne, ale także w wielu przypadkach sprzeczne z obowiązującymi obecnie przepisami Kodeksu karnego wykonawczego. Wprowadzane do porządków wewnętrznych rozwiązania muszą w sposób realny zapewniać prawo do obrony. Stanie się tak tylko wtedy, gdy zarówno treść porządków wewnętrznych, jak i praktyka ich stosowania będzie respektowała prawo podmiotowe określone w art. 42 ust. 2 Konstytucji, w szczególności gdy kontakt z obrońcą będzie zapewniony co najmniej w dniach i godzinach pracy administracji, bez limitu czasowego.

Wobec powyższego Rzecznik zwrócił się do Dyrektora Generalnego SW z prośbą o odniesienie się do przedstawionego problemu i spowodowanie, aby treść porządków wewnętrznych jednostek podstawowych i praktyka ich stosowania nie budziła wątpliwości co do respektowania konstytucyjnego prawo do obrony.