Biuletyn Informacji Publicznej RPO

IX.517.158.2023

Wystąpienie do Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w sprawie ograniczenia osadzonym możliwości korzystania z samoinkasujących aparatów telefonicznych.

W dniu 17 września 2022 r. weszły w życie niektóre przepisy znowelizowanej ustawy - Kodeks karny wykonawczy (dalej: k.k.w.), to zaś spowodowało lawinowy wzrost skarg kierowanych do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Osoby pozbawione wolności i ich bliscy żalą się w szczególności na ograniczenie możliwości korzystania z samoinkasujących aparatów telefonicznych.

W uzasadnieniu do wskazanego projektu nowelizacji wybrzmiewa teza o gwarancyjnym charakterze przepisu wprowadzającego w art. 105 k.k.w. prawo osadzonego do korzystania z aparatu telefonicznego "co najmniej raz w tygodniu". Towarzyszy jej założenie ustawodawcy, że te minimalne gwarancje ustawowe mogą być rozszerzane w ramach porządków wewnętrznych jednostek penitencjarnych.

Tymczasem dokonana analiza porządków wewnętrznych wskazuje, że wielu dyrektorów jednostek penitencjarnych zawężająco interpretuje art. 105 k.k.w., przyjmując, iż osadzeni w danej jednostce mogą tylko raz w tygodniu skorzystać z samoinkasującego aparatu telefonicznego. Ustalenie w porządku wewnętrznym, ile razy w tygodniu osadzony ma możliwość korzystania z aparatu telefonicznego, w szczególności zaś ograniczenie do jednego razu w tygodniu, należy uznać za nieuzasadnione w świetle przepisów powszechnie obowiązujących. Przepisy aktu wewnętrznego nie mogą regulować omawianej kwestii w sposób mniej korzystny dla jednostki, niż to czyni ustawa. Tym samym przepisy porządków, które w sposób sztywny regulują, ile razy w tygodniu osadzony ma prawo skorzystać z aparatu telefonicznego, są niezgodne z Kodeksem karnym wykonawczym i przeczą intencji ustawodawcy, który wyznaczył jedynie minimalny standard realizacji tego prawa.

Drugą kwestią wymagającą poruszenia w związku z przeprowadzoną analizą porządków wewnętrznych jest uprawnienie kierujących jednostkami penitencjarnymi do wyznaczania dni, w których osadzeni korzystać mogą z aparatów telefonicznych. Wyznaczenie dnia bądź dni powinno mieć jedynie charakter organizacyjnoporządkowy, nie może natomiast w praktyce prowadzić do ograniczenia możliwości korzystania z aparatu do jednego razu w tygodniu.

W opinii Rzecznika przyjęcie za wystarczający minimalnego standardu w zakresie częstotliwości prowadzenia rozmów - wyłącznie raz w tygodniu - godzi w podstawowe prawa osób pozbawionych wolności, chronione także przez art. 18 Konstytucji, który ustanawia zasadę otaczania rodziny opieką i ochroną przez państwo. Praktyka ta ingeruje ponadto w prawo dziecka do kontaktu z obojgiem rodziców, określone w art. 9 Konwencji o prawach dziecka. Ograniczenia, jakie spotkały osoby pozbawione wolności, najbardziej dotkliwie uderzają w ich kontakty z dziećmi, co wybrzmiewa wyraźnie w kierowanych do Biura RPO skargach.

Dodatkowym problemem jest wyznaczanie w porządkach wewnętrznych konkretnych dni (zwykle jednego dnia w tygodniu) na realizację nagród, o których mowa w art. 138 § 1 pkt 16 k.k.w., także tych przyznanych w ramach ulgi. Nagrody, jako instrument oddziaływania na skazanych, powinny jak najpełniej spełniać swoje zadanie. Osoba, która swoją postawą zasłużyła na przyznanie nagrody, powinna móc zrealizować ją w dniu przez siebie wybranym, tak by realnie odczuć pozytywne wzmocnienie. Z kolei przyznanie ulgi w przypadkach szczególnie uzasadnionych warunkami rodzinnymi lub osobistymi wskazuje na pilność przeprowadzenia rozmowy (bez konieczności oczekiwania na konkretnie wyznaczony dzień) bądź po prostu potrzebę zapewnienia, że rozmowa będzie mogła się odbyć w wybranym przez osobę pozbawioną wolności terminie, dogodnym dla rozmówcy, któremu przynieść ma oczekiwane wsparcie.

Przedstawione argumenty przemawiają za zmianą praktyk niekorzystnie oddziałujących na realizację przez osadzonych prawa do kontaktów ze światem zewnętrznym, przede wszystkim z bliskimi - w taki sposób, aby w swoich działaniach Służba Więzienna mogła zagwarantować minimalny standard wprowadzony przez ustawodawcę dla korzystania przez osadzonych z aparatów telefonicznych co najmniej raz w tygodniu, ale także by dążyła do jak najpełniejszego wykorzystania tego narzędzia w realizacji określonych w art. 67 k.k.w. celów wykonania kary.

W związku z tym Rzecznik zwrócił się do Dyrektora Generalnego SW z prośbą o poinformowanie o podjętych działaniach w tej materii.